pedagogika. Społeczne i edukacyjne uwarunkowania rozwoju oraz funkcjonowania dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością. Problemy edukacji, rehabilitacji i socjalizacji osób niepełnosprawnych. TOM 8 serii

Kwestie przywołanych w podtytule zadań można rozpatrywać przynajmniej na trzech płaszczyznach. Pierwsza obejmuje zadania określone w aktach prawnych. Są one w przeważającej większości jasno sprecyzowane i wyraźnie zakreślają obowiązki i funkcje pedagoga specjalnego w klasie integracyjnej. Drugą należy wyprowadzić z założeń teoretycznych i wymagań metodycznych. Jej zakreślenie wymaga skrupulatnej kwerendy literatury, w tym także opracowań metodycznych, przy czym należy podkreślić, że teoretyczne podstawy integracji edukacyjnej w rodzimej literaturze nie doczekały się jeszcze należytej – wynikającej z potrzeb praktycznych – analizy. Można stwierdzić, że należą one do wątków zaniedbanych. Punktem wyjścia do zakreślenia trzeciej płaszczyzny powinny być opnie praktyków. Jej obszar zatem konstytuuje się w całości na działaniach praktycznych. Ze względu na ograniczone ramy opracowania w dalszej części skupiam się na zaprezentowaniu pierwszej płaszczyzny. W mniejszym artykule spełnia ona jedynie funkcję wprowadzenia w problematykę, nie podejmuję więc dyskusji nad zaprezentowanymi zadaniami. W Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. czytamy, że nauczyciele specjaliści współorganizujący proces edukacji integracyjnej (dawniej nauczyciele wspierający), posiadający odpowiednie kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska: 1. Rozpoznają potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie. 2. Współorganizują zajęcia edukacyjne i pracę wychowawczą w formach integracyjnych, w szczególności: – wspólnie z nauczycielami prowadzącymi zajęcia edukacyjne wybierają lub opracowują programy wychowania przedszkolnego i programy nauczania, – dostosowują realizację programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, – w zależności od indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, wspólnie z nauczycielami prowadzącymi zajęcia edukacyjne opracowują dla każdego ucznia i realizują indywidualne programy edukacyjne określające zakres zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów oraz rodzaj zajęć rewalidacyjnych lub zajęć socjoterapeutycznych prowadzonych z uczniem, – uczestniczą w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez innych nauczycieli. 3. Prowadzą zajęcia rewalidacyjne lub zajęcia socjoterapeutyczne. 4. Udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne w doborze metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi oraz niedostosowanymi społecznie. 5. Prowadzą lub organizują różnego rodzaju formy pomocy pedagogicznej i psychologicznej dla dziecka i jego rodziny (tamże, § 5.1). Najogólniej ujmując, do rozlicznych zadań pedagoga współorganizującego proces edukacji integracyjnej należą poruczenia związane z: diagnozą, opracowaniem indywidualnych programów, konstruowaniem procesu dydaktycznego (w formie zindywidualizowanej grupowej dla uczniów niepełnosprawnych oraz grupowej dla wszystkich uczniów w klasie), instruowaniem pedagogów innych specjalności, prowadzeniem i organizacją różnych form wsparcia oraz współpracą z rodzicami i innymi instytucjami wspomagającymi rozwój uczniów. Nie ulega wiec wątpliwości, że pedagog specjalny zatrudniony na wskazanym stanowisku powinien posiadać wiedzę z zakresu wszystkich niepełnosprawności, znać podstawy diagnozowania, orientować się w rozwoju i potrzebach uczniów pełnosprawnych, posiadać wiedzę metodyczną z zakresu różnych przedmiotów. Zapewne niezwykle ważne są także umiejętności współpracy i współdziałania z innymi uczestnikami procesu kształcenia, zwłaszcza nauczycielami innych specjalności, w związku z funkcją koordynującą. Dokładna analiza znacznie wydłuża uogólnioną listę umiejętności i wiadomości. Już pobieżna synteza zadań pokazuje, że nie sposób wyobrazić sobie studia, które w pełni przygotują do ich wypełniania. Najogólniej ujmując, nauczyciel współorganizujący proces edukacji integracyjnej powinien legitymować się dyplomami pedagogiki specjalnej w zakresie wszystkich specjalności popartymi gruntownym przygotowaniem pedagogicznym i psychologicznym oraz z zakresu metodyk nauczania poszczególnych przedmiotów. W praktyce oczywiście jest to niemożliwe. Czy jednak oznacza to, że nie można rzetelnie przygotować pedagoga specjalnego do pełnienia funkcji nauczyciela współorganizującego proces kształcenia w klasie integracyjnej? Sądzę, że odpowiedzi na to pytanie należy szukać w koncepcjach kształcenia nauczycieli, poszukiwaniach złotego środka między wyposażaniem w konkretną wiedzą merytoryczną i metodyczną, kształtowaniem (a może także wstępną selekcją) predyspozycji współpracy, komunikatywności, empatii, a także ogólnym rozwojem kreatywności (umiejętności reagowania na trudne sytuacje), otwartości i dążenia do samodoskonalenia.