pedagogika. Poczucie sensu życia osób niepełnosprawnych ruchowo

Poczucie sensu życia i czynniki wzmacniające jego afirmację Sposób stawiania pytań o istotę egzystencji zależny jest od tego, co rozumie się pod pojęciem „sens życia”. W literaturze słowo „sens” (gr. adianóeta[1], ang. sense, substance, meaning, significance[2]) jest wieloznaczne i dopiero w językach nowożytnych zaczęto je kojarzyć z celem ludzkiej egzystencji[3]. Pochodzi od łacińskiego słowa sensus – ‘czucie’ (od sentio – ‘czuję’)[4], co oznacza treść, wymowę zgodną z prawidłowym myśleniem, rozsądkiem[5]. Sens to zasadnicze znaczenie czegoś, rozumienie, wyrozumienie, znamionowanie, logika, trafność, konsekwencja, celowość, istota, jądro[6]. Przeciwieństwem sensu jest bezsens, „absurd, nonsens, bzdura, niedorzeczność”[7]. Wieloznaczność pojęcia „sens” nie zmienia się nawet po zestawieniu go ze słowem „życie” (gr. bíos, dzoé, psyche, łac. vita, ang. life[8], existence, lifetime). Słownik terminów i pojęć filozoficznych określa życie jako [...] sposób istnienia i funkcjonowania wszelkich organizmów, charakteryzujących się przede wszystkim zdolnością przyswajania substancji z zewnątrz, wzrostu, rozmnażania[9]. Synonimami tego terminu będą zatem: [...] egzystencja, wegetacja, trwanie, współżycie, współistnienie, koegzystencja, istnienie ludzkie, wędrówka doczesna, wędrówka ziemska[10]. Antonimami natomiast są śmierć, nicość. Jednak, jak zauważył J. Szczepański: Śmierć jest spełnieniem życia, osiągnięciem celu ostatecznego, jest zatem wartością samą w sobie [...] nie rozumiemy sensu życia, póki z całą jasnością nie uświadomimy sobie, że jego kresem i celem jest śmierć[11]. Według T. Czeżowskiego, [...] termin „sens” wskazuje na jakiś porządek i cel. Jeżeli to znaczenie terminu „sens” zwiążemy z terminem „życie”, wtedy będziemy mogli powiedzieć, że życie ma sens, jeżeli nasze działania zorientujemy na określony, wartościowy cel. Sensowne życie zależy więc od tego, co uznajemy za cel, i od tego, czy zechcemy ten cel realizować[12]. Sens życia nie polega jednak na osiąganiu przez człowieka zamierzonych celów, pod których wpływem reorganizuje on swoje działania i kieruje aktywność. Nie jest też jednorazowym aktem polegającym na szukaniu i znalezieniu, lecz stanowi proces mający swój kres wraz z końcem egzystencji. Dlatego też sensem życia jest dążenie do realizacji celów. To organizowanie życia, scalanie działań realizowanych przez pracę, osiąganie tego, co spełnia plan życiowy i co uszczęśliwia[13]. Sens to celowe działanie mające wartość i pożyteczność, to wyrażenie o zabarwieniu pozytywnym, optymistycznym, kreatywnym. Termin „sens” stosuje się też w logice i używa zamiennie z pojęciem „znaczenie”[14]. W literaturze anglojęzycznej zaś powszechne jest określenie meaning of life (znaczenie sensu życia)[15]. Jednak, zdaniem niektórych polskich autorów, nie jest ono trafne, ponieważ zawęża rozumienie sensu, a moda na jego używanie jest „niedobrym trendem, który właściwie odciąga od zajmowania się sensem życia”[16]. Pojęcie „sens życia” łączy się również z takimi określeniami, jak: „dopełnienie egzystencji” (jednostkowe dochodzenie do swoich możliwości), „stawanie się” (wykorzystywanie swoich możliwości), „spełnianie się” (podmiotowe dysponowanie sobą)[17]. Jest też rozumiane jako „posiadanie celu życia”, co jednak, według J. Konarskiej, wydaje się pewnym uproszczeniem[18]. [1]  A. Podsiad, Słownik terminów i pojęć filozoficznych, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 2000, kolumna 800. [2] J. Stanisławski, M. Szercha, Podręczny słownik angielsko-polski, Wiedza Powszechna, Warszawa 1994, s. 638. [3] K. Włostowska, Poczucie sensu życia studentów IWFiS w Białej Podlaskiej a ich postawy prozdrowotne i prosportowe, „Roczniki Naukowe AWF” 1999, nr 38, s. 150. [4] E. Sobol (red.), Słownik wyrazów obcych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1999, s. 1006. [5] Ibidem. [6] H. Zgółkowa (red.), Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 38, Wydawnictwo „Kurpisz”, Poznań 2002, s. 184; por. M. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 5, Zakład Ossolińskich, Lwów 1859, s. 241; D. Ludwiczak, A. Piskadłowa, E. Tarka-Huczek (red.), Słownik wyrazów bliskoznacznych, Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1999, s. 215; M. Pawlus, B. Gajewska, Słownik synonimów i antonimów, Wydawnictwo „Park”, Bielsko-Biała 2000, s. 547. [7] M. Pawlus, B. Gajewska, Słownik synonimów..., op. cit., s. 547. [8] A. Podsiad, Słownik terminów..., op. cit., kolumna 209. [9] Ibidem, kolumna 973. [10] Por. D. Ludwiczak, A. Piskadłowa, E. Tarka-Huczek (red.), Słownik wyrazów..., op. cit., s. 321. [11] J. Szczepański, Sprawy ludzkie, Wydawnictwo „Czytelnik”, Warszawa 1978, s. 197, 185. [12] Cyt. za: M. Gogacz, Sens życia i wspólnota, „Studia Filozoficzne” 1981, nr 4, s. 109–110. [13] Ibidem, s. 110. [14] J. Kirenko, Psychospołeczne determinanty funkcjonowania seksualnego osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998, s. 17. [15] Por. R. C. Barnes, History of logotherapy, , [dostęp: 3.05.2005]. [16] L. Ostasz, Analiza przeżycia sensu życia i niektóre jej konsekwencje dla wychowania, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” 2002, nr 3, s. 107. [17] K. Popielski, „Sens” i „wartość” jako kategorie antropologiczno-psychologiczne [w:] idem (red.), Człowiek – pytanie otwarte..., op. cit., s. 132. [18] J. Konarska, Psychospołeczne korelaty poczucia sensu życia a niepełnosprawność, Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Kardynała A. Hlonda, Mysłowice 2002, s. 17.