pedagogika. Pedagogika medialna. Aspekty społeczne, kulturowe i edukacyjne

Uczennice szkoły podstawowej a przemoc w cyberprzestrzeni 7.1. Identyfikacja problemu Nowe media stworzyły przestrzeń, z której równie często jak osoby dorosłe korzystają dzieci oraz nastolatki. Globalny nastolatek jest bardzo pragmatyczny, łatwo się komunikuje. Jest maksymalnie tolerancyjny dla różnicy i odmienności, a jednocześnie cechuje go duży sceptycyzm wobec idei jakiegokolwiek zaangażowania, głębszego uczestnictwa. Jeśli istnieje nieuchronna konieczność nieustannej adaptacji do inwazyjnej i chaotycznej zmiany, propagowanej w dużej mierze przez media, konieczność przeskakiwania z jednej do drugiej formy przejawiania się kultury typu instant, do życia w kulturze pełnej sprzeczności, kulturze, która nie daje jasnych odpowiedzi i w której może zdarzyć się wszystko – to być może brak zaangażowania stanowi warunek kulturowego przetrwania w nowej przestrzeni tworzącej świat wirtualny. Cyberprzestrzeń, którą Bronisław Siemieniecki definiuje jako otwartą przestrzeń komunikacji elektronicznej powstającą w wyniku powiązań internetowych, jest obszarem, na którym obserwujemy pozytywne i negatywne aspekty działalności dzieci i młodzieży. Aspekty te dostrzegają uczniowie klas IV–VI szkoły podstawowej, co potwierdzają wyniki badań ankietowych. Dla badanych uczniów pozytywne aspekty działalności w cyberprzestrzeni związane są z kontaktem z innym osobami, graniem w gry komputerowe, wyszukiwaniem informacji niezbędnych w nauce oraz obsługą swojego konta na portalu społecznościowym. Większość uczniów jest również świadoma zagrożeń wynikających z nadmiernego korzystania z mediów elektronicznych oraz wpływu niewłaściwego wykorzystania mediów elektronicznych na wyniki w nauce. Nastolatkowie wiedzą, że cyberprzestrzeń jest miejscem, w którym można skrzywdzić drugą osobę, wykorzystując telefon komórkowy lub Internet. Badania również wskazują, że co czwarty uczeń padł ofiarą cyberprzemocy; w tej grupie jest znacznie więcej dziewcząt niż chłopców. Co więcej, uczniowie ci są świadomi, że surfowanie po Internecie nie zawsze jest bezpieczne. Jak się okazuje, wiedza dotycząca zagrożeń nie u wszystkich uczniów jest na tyle ugruntowana, aby zapobiec ich skutkom. Celem studium przypadku było opisanie zachowań agresywnych w zdominowanym przez media elektroniczne świecie nastolatków oraz poddanie uzyskanych wyników weryfikacji teoretycznej. Przedstawione sytuacje opisują zachowanie uczennic V klasy szkoły podstawowej, które weszły w role sprawcy i ofiary cyberprzemocy. Na podstawie pedagogicznej identyfikacji sytuacji występującej w klasie postawiono następujące problemy badawcze. Problem główny: Jakie są cechy zjawiska cyberprzemocy występującego wśród uczniów V klasy szkoły podstawowej? Problemy szczegółowe: 1. Jakie były przyczyny cyberprzemocy występującej w V klasie szkoły podstawowej? 2. Jakie formy cyberprzemocy skierowane wobec uczennicy V klasy szkoły podstawowej występowały w badanym zjawisku? 3. W jaki sposób uczennica V klasy reagowała na ataki cyberprzemocy ze strony rówieśników z klasy? 4. Jakie były postawy uczennicy V klasy szkoły podstawowej, która padła ofiarą cyberprzemocy? 5. Jakie były postawy uczennicy V klasy szkoły podstawowej, która była sprawcą cyberprzemocy? 6. Czy sprawczyni i jej ofiara były świadome zagrożeń związanych z mediami elektronicznymi? 7. Jak forma aktywności była dominująca w życiu sprawczyni i ofiary cyberprzemocy – uczennic V klasy szkoły podstawowej? 8. Jaki była treść komunikatów sprawcy i ofiary cyberprzemocy – uczennic V klasy szkoły podstawowej? 9. Jakie działania wychowawcze zostały podjęte w celu rozwiązania występującego w klasie problemu cyberprzemocy oraz czy działania te przyniosły spodziewane rezultaty? 7.2. Metody i techniki badań W celu uzyskania odpowiedzi na postawione problemy badawcze wykorzystano następujące metody i techniki. 1. Wywiad częściowo kierowany (Aneks 19), czyli rozmowa, w której badacz przerywał narrację uczennicy, zadając jej szczegółowe pytania. Celem przeprowadzonego wywiadu było: określenie postaw ofiary cyberprzemocy, określenie warunków domowych badanej uczennicy oraz relacji panujących w rodzinie i wśród rówieśników. 2. Wywiad mało kierowany (Aneks 4), czyli rozmowa, w której dominowały wypowiedzi pedagoga szkolnego na temat zainicjowany przez badacza. Wywiad przeprowadzono w celu uzyskaniu informacji o zachowaniu się sprawczyni i ofiary cyberprzemocy na terenie szkoły. 3. Obserwację ukrytą (Aneks 5), przeprowadzoną w celu uzyskania niezbędnych danych pozwalających na opisanie relacji panujących w klasie, do której chodziły badane uczennice. 4. Analizę dokumentów i wytworów działania. Dokumenty poddane analizie to: arkusze ocen (Aneks 6), dzienniki lekcyjne (Aneks 7), zeszyty uwag (Aneks 8), tekst rozmów umieszczonych na portalu Nasza Klasa (Aneks 18). Celem przeprowadzonej analizy arkusza ocen, dziennika lekcyjnego oraz zeszytu uwag było uzyskanie informacji dotyczących zachowania się ofiary cyberprzemocy oraz jej osiągnięć dydaktycznych. Dzięki analizie treści pochodzących z kont uczennic założonych na Naszej Klasie opisano genezę zjawiska cyberprzemocy. 5. Plebiscyt życzliwości i niechęci (Aneks 11), dzięki któremu uzyskano opis relacji panujących w klasie badanej uczennicy – ofiary cyberprzemocy. Celem przeprowadzonego plebiscytu było uzyskanie informacji na temat poziomu sympatii i antypatii wśród uczniów danej klasy.