pedagogika. Etyka w medycynie - wczoraj i dziś. Wybrane zagadnienia

SŁOWO WSTĘPNE Sięgając do Cycerona, który określił historię nie tylko jako świadectwo czasu, ale także jako życie pamięci i zwiastunkę przyszłości, gdańskie środowisko akademickie z Uniwersytetu Medycznego postanowiło wydać zbiór opracowań pod tytułem Etyka w medycynie – wczoraj i dziś. Wybrane zagadnienia. Inspiracją do tego przedsięwzięcia była dwudziesta rocznica śmierci profesora Tadeusza Kielanowskiego związanego z naszą gdańską uczelnią, znakomitego lekarza humanisty, intelektualisty i społecznika, kontynuatora tradycji polskiej szkoły filozofii medycyny. Drugą okolicznością inspirującą te działania była 10. rocznica powołania w ówczesnej Akademii Medycznej samodzielnego Zakładu Etyki, jednego z pierwszych na polskich uczelniach medycznych. Te okrągłe rocznice stwarzają nie tylko okazję do przypomnienia faktów z nimi związanych, ale także stają się niejako zobowiązaniem do ich uczczenia. W środowisku gdańskim wypływa ono z bogatej tradycji tego miasta, tradycji budowania swojego istnienia na fundamentalnych wartościach skierowanych ku wolności, ku człowiekowi. Gdańsk to miasto fascynujących kultur, różnych narodowości, burzliwych i trudnych losów. Miasto, które w przebiegu swojej historii (sto wieków) stawało się przykładem dążenia do wolności, do świetności opartej na ideach humanizmu. Dążyło do kształtowania cnót obywatelskich, umieszczając w pryncypialnym miejscu na Trakcie Królewskim alegoryczne posągi przedstawiające Wolność, Pokój, Zgodę, Roztropność, Sławę i Szacunek. To w Gdańsku wybuchła II wojna światowa, w wyniku której miasto legło w gruzach, ale dźwignęło się, wróciło do życia wraz z najwspanialszymi zabytkami świadczącymi o dawnym blasku. Gdańsk to także miasto pełne optymizmu, do którego nawet w trudnych czasach ludzie tacy, jak profesor Tadeusz Kielanowski z Gdańskiej Akademii Medycznej, potrafili przyciągać autorytety różnych profesji, organizując naukowe spotkania, w czasie których dyskutowano o sprawach człowieka, ludzkiej godności, cierpieniu i o powinnościach medycyny w służbie człowiekowi. To w tym mieście narodziła się „Solidarność: przeciwstawiająca się totalitarnemu systemowi, walcząca o sprawiedliwe prawa człowieka, o godność ludzką, o wolność słowa. Na ostatnim rocznicowym spotkaniu porozumień sierpniowych prezydent Gdańska Paweł Adamowicz powiedział „dziedzictwo solidarności, wzorzec pokojowych zmian zaemanowało na Europę” (notatki własne). To w Gdańsku narodziła się inicjatywa opracowania na bazie postulatów z sierpnia 1980 r. Karty Powinności Człowieka, w której idea solidarności stała się myślą przewodnią. Podpisali ją między innymi: arcybiskup Tadeusz Gocłowski, Norman Davies, Lech Wałęsa, kardynał Miloslav Vlk – prymas Czech, Sergiej Kowaliow – rosyjski działacz na rzecz praw człowieka, Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi, Andrzej Zoll. Jest ona lustrzanym odbiciem Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. W preambule czytamy „osoba ludzka, niezależnie od wieku, rasy, płci i wyznania jest podmiotem zarówno praw, jak i powinności” (areopag.pl/art.php?rok=karta). Obejmuje ona odpowiedzialność za słowo, pragnienie poznawania prawdy, respektowanie sprawiedliwości. Wyrazem dążenia do realizacji fundamentalnych wartości i idei humanizmu w środowisku gdańskim były słynne Areopagi Gdańskie. Podczas tych spotkań Gdańsk stawał się miejscem sporów intelektualnych, troski o świat wartości ludzkich, zabiegania o szacunek do praw człowieka, ucząc prowadzenia tak potrzebnego dziś dialogu i wymiany myśli między ludźmi o odmiennych poglądach. Te dialogi prowadzone przez znaczące osobowości świata nauki, kultury i polityki odgrywały doniosłą rolę w kształtowaniu środowiska społecznego poszukującego dobra, piękna i mądrości w życiu publicznym. Dyskusje o prawdach uniwersalnych, dobru wspólnym, sprawiedliwości, prawdzie, odpowiedzialności za słowo, a także o etosie Polaków, o kondycji naszej etyki społecznej, o roli nauki i sztuki w kształtowaniu świata stawały się inspiracją do przemyśleń i działań. Jeden z głównych organizatorów Areopagów Gdańskich – ksiądz Krzysztof Niedałtowski – mówił wtedy: „Wierzymy, że debata, że namysł, spór intelektualny są dobrą drogą do uwewnętrznienia wartości, bez których trudno stworzyć społeczeństwo sprawiedliwe i mądre” (notatki własne).

Książka Etyka w medycynie – wczoraj i dziś jest kontynuacją gdańskiej tradycji refleksji etycznej i łączy wybrane wątki historyczne etyki w medycynie z jej aktualną problematyką. Jest to zbiór publikacji przedstawianych na organizowanej w dniach 26-28.09.2013 r. przez Zakład Etyki i Historii Medycyny Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego konferencji ,,Etyka w Medycynie – wczoraj i dziś. W XX rocznicę śmierci Profesora Tadeusza Kielanowskiego”. Inspiracją tej konferencji i recenzowanej publikacji będącej jej pokłosiem była dwudziesta rocznica śmierci profesora Tadeusza Kielanowskiego związanego w latach 1956- 1975 z Akademią Medyczną w Gdańsku, znakomitego lekarza-humanisty, intelektualisty i społecznika (…). Drugą okolicznością inspirującą środowisko gdańskie do dokonania tego przeglądu etyki w medycynie była dziesiąta rocznica powołania w ówczesnej Akademii Medycznej w Gdańsku jednego z pierwszych w polskich uczelniach medycznych samodzielnego Zakładu Etyki. Dla wygody Czytelnika zawartość książki usystematyzowana jest w czterech częściach: • Etyka medyczna W ujęciu historycznym • Idea humanizmu w medycynie i jej praktyczny wymiar • Trwałość czy zmienność reguł moralnych w bioetyce • Etyczne problemy wobec uwarunkowań ekonomicznych współczesnej medycyny i ochrony zdrowia. Na plan pierwszy wybija się, z oczywistych powodów, wątek poświęcony Profesorowi Tadeuszowi Kielanowskiemu. (…)Drugim motywem wyraźnie obecnym w tej publikacji jest nawiązanie do humanistycznych tradycji miasta Gdańska. (…) Trzecia część książki obejmuje rozważania prof. K. Szewczyka nad statusem bioetyki w państwie demokratycznym w którym wolność, równość i sprawiedliwość stanowić mają podstawowe zasady. Nawiązując do pluralizmu poglądowego Autor rozważa status bioetyki, krytykuje jej model monodyscyplinarny proponując model interdyscyplinarny z zachowaniem w nim równowagi refleksyjnej i konsensusu w różnych możliwych do zastosowania formach. Te wielce interesujące i przedstawione w szerokim ujęciu koncepcje kończą rozważania nad uniwersalnością norm moralnych. (…) Na specjalne omówienie zasługuje część IV recenzowanej książki na którą składają się bardzo interesujące i aktualne teksty czterech znanych autorów zebrane pod wspólnym tytułem Etyczne problemy wobec uwarunkowań ekonomicznych współczesnej medycyny i ochrony zdrowia. (…) Właściwym zamknięciem części IV książki jest jednakże zapis bardzo ciekawej debaty, jaka miała miejsce na zakończenie konferencji pod przewodnictwem dr hab. Romualda Krajewskiego, wiceprezesa Naczelnej Rady Lekarskiej (…). Przedmiotem debaty byty takie palące kwestie naszego systemu ochrony zdrowia jak: bulwersujące kolejki do lekarzy; czy rozdzielać świadczenia wedle zasady ,,każdemu coś” czy lepiej, aby była ograniczona liczba świadczeń, ale dobrej jakości; co możemy zrobić aby wpłynąć na właściwą alokację środków; jakie mamy kryteria dla oceny technologii medycznych; wprawdzie ekonomia to podstawa, ale czy możemy od tej podstawy czynić racjonalne wyjątki; jakie zasady etyczne powinny obowiązywać płatników, administratorów i polityków; czego od polityków i ekonomistów oczekują lekarze i społeczeństwo. Omówiono w tej recenzji jedynie główne wątki i wybrane pozycje tej wielce interesującej publikacji. (…)Całość prezentowanego materiału stanowi interesujący przegląd zarówno prądów historycznych jak i aktualnej sytuacji w jakiej znajduje się, tu i teraz, etyka medyczna w odniesieniu do ważnych pytań współczesnej medycyny. Książka ta utrwala także ogromny dorobek Profesora Tadeusza Kielanowskiego i dość wyczerpująco prezentuje aktywność na polu nauki o etyce środowisko Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, organizatora konferencji, która stała się inspiracją do przygotowania tej publikacji. Wydanie tego materiału w formie książkowej uważam za bardzo wskazane i potrzebne.[...] z recenzji prof. Wiesława Markiewicza