Obecność. Wspomnienia o Czesławie Miłoszu

Budził się o trzeciej nad ranem. Czytał do szóstej. Jadł śniadanie. Spacerował. Pisał do południa. To były „święte” godziny. Potem miał czas na resztę życia.

Czesław Miłosz w ciągu dziewięćdziesięciu trzech lat wiele przeżył, wiele widział, wiele przeczytał, wiele napisał... Spotykał ludzi i jego spotykano. „Swojego” Miłosza wspominają między innymi syn Antoni Miłosz, wnuczka Erin Gilbert, bratowa Grażyna Strumiłło-Miłoszowa, sekretarka Agnieszka Kosińska, Wisława Szymborska, Adam Zagajewski, ks. Adam Boniecki, Renata Gorczyńska, Katarzyna Herbert, Barbara Toruńczyk, Wojciech Karpiński, Andrzej Zawada, Adam Michnik, Maria Iwaszkiewicz, Aleksander Fiut, Marek Skwarnicki, Jerzy Illg, Krzysztof Zanussi, Marta Wyka, Ryszard Krynicki. I wielu innych.

To książka o spotkaniach z Miłoszem.

Czesław Miłosz przez kilkadziesiąt lat był wielkim nieobecnym polskiej literatury. Przez kilkanaście następnych stawał się jej wielkim obecnym. Do tego stopnia, że w ostatnich kilku latach życia jego obecność była aż nazbyt oczywista.

Tak wyglądałoby kalendarium życia Miłosza z największego oddalenia. Im bliżej, tym więcej szczegółów modyfikujących uzyskany obraz. Dla każdego z etapów biografii Miłosza można przywołać świadectwa tych, którzy pamiętali lub pamiętają jego lata dziecięce, młodość, dojrzałość, starość. Punkty orientacyjne na mapie życia poety to Szetejnie, Wilno, Warszawa, Goszyce, Kraków, Waszyngton, Paryż, Montgeron, Berkeley, Kraków. Za każdą z wymienionych nazw kryją się twarze i wspomnienia ludzi, z którymi Czesława Miłosza zetknęły los i bieg historii.

Kolejne pokolenia wzrastały świadome lub nieświadome jego obecności lub nieobecności. Zatem temat tej książki ma dwa wymiary:„Miłosz” i „doświadczenie Miłosza”. Poeta notował: „Starość zmieniła mnie w dom otwarty dla głosów ludzi, których kiedyś znałem, także dla tych znanych ze słyszenia albo lektury. Całe kłębowisko splątanych losów, tragiczne i komiczne, kolory, kształty, dźwięki różnych języków i różnych akcentów” (Abecadło). W zbiorze Obecność. Wspomnienia o Czesławie Miłoszu zanotowano głosy tych, których Miłosz zaprosił do swego „domu”, w dosłownym i przenośnym tego słowa znaczeniu.

Są to ci, którzy obserwowali jego początki twórcze, którzy łagodzili poczucie osamotnienia w długich latach emigracji, którzy towarzyszyli mu i opiekowali się nim w ostatnim okresie życia. Czytelnicy pierwszych wierszy i wydawcy ostatnich tomów. Tacy, dla których lektura dzieła Miłosza była ważnym elementem młodzieńczych wtajemniczeń, i inni, którzy poecie przyznawali się, że program szkolny zniechęcił ich do czytania jego utworów. Niektórzy znali wiersze Miłosza od dziecka, niektórzy kopiowali je ręcznie za kratami bibliotek uniwersyteckich albo wynosili jego książki pod swetrem, by oddać maszynistce do przepisania w kilka godzin. Dla wielu z nich lektura wierszy Miłosza miała znamiona doświadczeń inicjacyjnych. Dla jednych był „Mistrzem”, dla innych „zwykłym, bliskim człowiekiem”. Spotykają się w tym tomie członkowie rodziny, liczni przyjaciele, pisarze i żony pisarzy, wykładowcy uniwersyteccy, wydawcy, redaktorzy, tłumacze, reżyserzy, reporterzy, fotograficy, sekretarki, lekarze, pielęgniarki… Różne
pokolenia, różne „doświadczenia Miłosza”.

To wielogłosowe świadectwo człowieka o wyrazistych zaletach i wadach, wybitnego twórcy w „chudych i tłustych latach”, opowieść o jego bliskich, książkach, podróżach, o cieszeniu się życiem i rygorze pracy, o narodzinach wierszy i umieraniu… Wszystkim tym, co niesie bogate i pełne życie rozpięte na przestrzeni dziewięćdziesięciu trzech lat.

###Anna Romaniuk, ze Wstępu