Nike 2007 dla Wiesława Myśliwskiego
Tegoroczną Nagrodę Literacką Nike otrzymała powieść Traktat o łuskaniu fasoli Wiesława Myśliwskiego .
W najnowszej powieści tego wybitnego autora, narrator w monologu skierowanym do tajemniczego przybysza dokonuje bilansu całego życia. W jakim stopniu sam wpłynął na swój los, a jak bardzo ukształtowały go traumatyczne doznania z dzieciństwa i zakręty polskiej historii? Powieść Myśliwskiego to swoista medytacja nad rolą przeznaczenia i przypadku w ludzkim życiu. Piękna, mądra książka, do której chce się powracać.
* Wiesław Myśliwski został laureatem Nagrody Literackiej Nike już po raz drugi. W 1997 roku został wyróżniony za powieść Widnokrąg .*
– To nagroda za książkę roku, więc nic dziwnego, że można ją dostać drugi, a nawet trzeci raz – podkreśla przewodnicząca jury prof. Małgorzata Szpakowska.
– W uznaniu dla wielkiej odwagi pisarskiej, z jaką autor Traktatu o łuskaniu fasoli podejmuje podstawową tematykę egzystencjalną, znajdując dla niej uderzająco prostą, ascetyczną wręcz formę. Oto bowiem bohater - wędrowiec, jak w jednym z wywiadów nazwał go Myśliwski - opowiada swoje niełatwe dwudziestowieczne życie nienazwanemu rozmówcy – powiedziała przewodnicząca jury nagrody Nike.
- Szkatułkowa narracja otwiera się na pomniejsze kunsztowne wątki, jak choćby przejmująca historia o bezdźwięcznej orkiestrze czy opis hazardowej gry w podbijanie pudełka zapałek. Ale przede wszystkim Traktat o łuskaniu fasoli Myśliwskiego jest opowieścią o opowiadaniu - o tym, że póki opowiadania, póty życia. Trudno pomyśleć większy hołd dla literatury – dodała Szpakowska.
*Stawianie pytań dla człowieka najważniejszych, w tym o sens istnienia; próba wyrażenia całości doświadczenia ludzkiego poprzez wypowiedzenie samego siebie - tak krytyk literacki prof. Przemysław Czapliński scharakteryzował Traktat o łuskaniu fasoli . *
Do napisania Traktatu o łuskaniu fasoli pisarz wybrał formę monologu. Bohaterem książki, któremu autor nie nadał imienia, jest dozorca i majster. Pewnego dnia odwiedza go tajemniczy nieznajomy, który chce kupić fasolę. Bohater, podczas łuskania fasoli, relacjonuje mu w monologu całe swoje życie.
Wspomina przypadające na czas wojny dzieciństwo, kiedy stracił całą rodzinę. Opowiada o młodości - czasie nauki i pracy. O tym, jak - pracując na budowie - grał na saksofonie w zakładowej orkiestrze. Wreszcie mówi o wyjazdach zagranicę w poszukiwaniu zarobku i o powrocie do rodzinnego kraju, w którym zdecydował się pozostać już na zawsze.
– To, co człowiek dziedziczy ze względu na to, z jakiej kultury się wywodzi, oraz to, co z tym dziedzictwem zrobi, stanowi główny wątek przenikający twórczość Myśliwskiego – powiedział Czapliński, zdaniem którego Traktat o łuskaniu fasoli ma wymiar filozoficzny. Według Myśliwskiego , jedyną prawdą o człowieku jest to, co on sam o sobie mówi; nawet jeśli kłamie, mistyfikuje, uprawia autokreację.
– Przeważnie opowiadamy o sobie. A nawet wyłącznie opowiadamy o sobie. Nawet kiedy mówimy o innych, opowiadamy o sobie – powiedział Myśliwski , zapytany o powód zastosowania monologu w powieści.
Traktat o łuskaniu fasoli to piąta powieść w dorobku 74-letniego Myśliwskiego . Pisarz zadebiutował w 1967 roku powieścią Nagi sad , przepełnionym miłością portretem ojca sporządzanym przez syna.
*– Pierwsza Nike była przyjemniejsza. Zawsze pierwszy raz jest najlepszy – porównywał Wiesław Myśliwski w chwilę po odebraniu nagrody. – Czy coś się w moim życiu zmieni? Raczej nie. Mnie nie zmieniają nagrody, nie są w życiu najważniejsze. Co jest w życiu najważniejsze? Miłość! – mówił pisarz. * – Podstawowa sprawa, że nie musi się pisać. A jak się już coś napisało, to nie należy uważać, że trzeba koniecznie napisać coś następnego. Ideałem byłoby, gdyby człowiek napisał jedną książkę w życiu, w której zmieściłoby się wszystko, co ma do powiedzenia. W sztuce ilość nie przechodzi w jakość – mówił Wiesław Myśliwski zapytany o sekret powodzenia swoich książek.
Czytelnicy Myśliwskiego przyzwyczajeni są do tego, że na kolejne książki muszą czekać mniej więcej po 10 lat.
– Jedna rada, której mógłby udzielić, to ta, której ciągle udzielam samemu sobie - nie musisz pisać, to nie pisz. Pisać trzeba wtedy, kiedy jest się przekonanym, że ma się coś naprawdę do powiedzenia komuś drugiemu. Irytują mnie pytania, czy mam znowu coś na warsztacie. Traktuję to jako presje, że coś muszę pisać. A ja nic nie muszę – dodał podwójny laureat Nike.
Na liście autorytetów literackich Myśliwskiego bardzo wysoko jest Jan Kochanowski .
– Ciągle niedoceniany, największy polski poeta. Poza tym - Dostojewski , Proust . Swoich książek nie czytam. Po raz pierwszy zdarzyło mi się to ostatnio. Przeczytałem Widnokrąg , kiedy Znak wznawiał tę książkę, a ktoś donosił o błędach we wcześniejszym wydaniu. No i tak - przeczytałem, choć nigdy tego nie robię. To bardzo niebezpieczne. Każde czytanie powoduje chęć napisania inaczej, od nowa i można tak bez końca – dodał pisarz.
Dzięki przeniesieniu w tym roku ceremonii wręczenia Nike ze Starej Pomarańczarni w Łazienkach do Biblioteki Uniwersyteckiej w tym roku nie było problemu z miejscami dla gości. Po rocznej przerwie TVP wróciła do transmitowania ceremonii wręczenia Nike na żywo.
Laureat Nike - nagrody za najlepszą książkę roku - otrzymuje statuetkę Nike dłuta prof. Gustawa Zemły i czek na 100 tys. zł. W tym roku jury, w którego skład wchodzili Izabella Cywińska, Marta Wyka, Tadeusz Bartoś, Henryk Bereza, Tadeusz Drewnowski, Dariusz Nowacki, Marian Stala, Marek Zalewski przewodniczyła prof. Małgorzata Szpakowska.