Nieznane arcydzieło

Nieznane arcydzieło i Gambara to dwa opowiadania z Komedii ludzkiej. W obu Balzac opisuje wyniszczający proces twórczy – zmaganie się z formą, chorobliwe, graniczące z szaleństwem dążenie do ideału, pragnienie oddania istoty rzeczy, z góry skazane na przegraną. Dopóki twórca – w Nieznanym arcydziele malarz, w Gambarze kompozytor – tylko mówi o swoim dziele, dopóki nikomu nie pokaże swojego obrazu, nie zagra swojej opery, ma się poczucie obcowania z geniuszem, oczekuje się arcydzieła. Gdy wreszcie można je poznać, dochodzi do szokującej konfrontacji, którą Balzac opisuje z bezlitosną ironią. Rzeczywistość i wizja okazują się nieprzystawalne, piękno względne. Artysty nie da się zrozumieć, nie wypada mu współczuć. Zależnie od punktu widzenia jawi się jako najwznioślejszy geniusz lub żałosny szaleniec. Albo i jedno, i drugie.