Na całe życie. Listy 1910-1954

Jak pisze profesor Nina Bragińska, filolog klasyczny i badaczka spuścizny Olgi Frejdenberg: „W 1973 roku znalazłam w skrzyni z rękopisami Olgi Frejdenberg 129 listów Borysa Pasternaka. Rusudan Rubienowna Orbieli, spadkobierczyni Frejdenberg, nie miała pojęcia o ich istnieniu. Listy zostały przekazane synowi pisarza, Jewgienijowi, i w rezultacie w 1981 roku, za granicą, ukazało się pierwsze książkowe wydanie tej korespondencji (część listów Olgi do Borysa zachowała się w rodzinie Pasternaków), która następnie została przetłumaczona na inne języki i wywołała duży odzew medialny w wielu krajach.

Nikomu nieznana korespondentka Borysa Pasternaka wywołuje ogromne zainteresowanie. Zamiast zwykłego człowieka, kuzynki, którą los na chwilę wydobył z cienia zgasłego życia i przypadkiem postawił obok wielkiego człowieka, przed czytelnikiem pojawia się doskonale władająca piórem rozmówczyni poety, w niczym mu nieustępująca w prowadzonym dialogu. W Moskwie lat 80. nieliczne egzemplarze „Korespondencji” [wydanej na Zachodzie] przekazywano sobie z rąk do rąk i czytano w jedną noc jak wydawnictwa drugiego obiegu. Energia przyciągania i odpychania bliskich sobie i dalekich ludzi powodowała gorące spory, kto jest w tym duecie silniejszy, wyrazistszy i kto ma więcej racji. Nie brałam w tym udziału, zawsze myślałam: oto brat i siostra, ale on – nieśmiertelny bóg, a ona – śmiertelna istota.”. Bohaterowie epistolarnej epopei – wybitna uczona, filolog klasyczny i językoznawca, prekursorka studiów antropologiczno-kulturowych oraz poeta, pisarz i tłumacz, bliscy krewni, w podobny sposób odczuwający i postrzegający świat,
w okresie młodzieńczym przez chwilę poddani romantycznemu zauroczeniu, w miarę upływu lat zdani na listowną wymianę opinii i ocen w sprawach osobistych i zawodowych – dają nam wgląd w świat swoich przeżyć i wzruszeń, pragnień i dokonań oraz wprowadzają w życie inteligencji rosyjskiej w latach, które obejmuje korespondencja.

Przedrewolucyjna idylla dzieciństwa i młodości bohaterów, wychowywanych w rodzinach artystyczno-dziennikarskiej inteligencji, zostaje brutalnie zburzona najpierw wojną, a później rewolucją i wojną domową – katastrofami, które zmieniły czas w nieprzerwaną walkę o zachowanie wartości kultury i cywilizacji budujących tożsamość Europy od czasów antyku w warunkach brutalnej przebudowy podstaw życia społecznego Rosji, doświadczonej kolejną wojną i spowodowanymi nią cierpieniami.

Korespondencja Olgi Frejdenberg i Borysa Pasternaka udostępnia nam codzienność, świat doznań i przeżyć ludzi obdarowanych przez naturę niezwykłą wrażliwością, talentami artystycznymi i pasjami tworzenia, ocalającymi człowieczeństwo i przyzwoitość w czasach rozpętanych żywiołów totalitaryzmu i zdziczenia. Poznajemy naszych bohaterów w doświadczeniach wspólnych innym ludziom, w sytuacjach, które dobrze jest znać tylko z literatury.

Twórczość poetycka i prozatorska Borysa Pasternaka jest znana w Polsce od wielu lat. Dzieło naukowe Olgi Frejdenberg stopniowo znajduje właściwe miejsce w humanistyce polskiej. Jej Dzienniki nie zostały dotąd wydane w całości również w Rosji. Udostępniana obecnie polskiemu czytelnikowi książka będzie z pewnością zajmującą lekturą dla wszystkich, którzy próbują ogarnąć i zrozumieć, co uczynił człowiek w XX wieku w Europie ze swoim światem i kulturą.