Mikołaj Rej

Poeta, prozaik, tłumacz.

Czołowy przedstawiciel polskiego odrodzenia, "ojciec pismienictwa polskiego".

Urodził się zamożnej rodzinie szlacheckiej. Początkowo bardzo krótko kształcił się w Skarmierzu i Lwowie. Następnie wysłano go do Akademii Krakowskiej, ale zamiast uczęszczać na wykłady, bawił się z przyjaciółmi. Toteż ojciec, rozczarowany jego nikłymi osiągnięciami, sprowadził go do rodzinnego Żurawna.

W 1525 r. Rej został wysłany na dwór magnacki wojewody sandomierskiego A. Tęczyńskiego. Tam, w otoczeniu ludzi wykształconych, poeta zaczął wstydzić się swojego nieuctwa i intensywną pracą nadrabiać zaległości. W tym właśnie okresie powstały jego pierwsze utwory literackie.

Po śmierci ojca wrócił do rodzinnych posiadłości. Niebawem ożenił się z siostrzenicą arcybiskupa lwowskiego (1531). Między rokiem 1541 a 1548 przeszedł na kalwinizm i rozpoczął intensywną działalność religijną (wielokrotnie uczestniczył w synodach, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły) i polityczną (kilkakrotnie był posłem).

Nigdy nie wyjechał za granicę, czym często się chwalił. Był w bliskich kontaktach z królami Zygmuntem I Starym i Zygmuntem II Augustem.

Twórczość Reja powstawała na pograniczu dwóch epok, dlatego też zawiera różne idee. Ze średniowiecza przejšł sposób traktowania literatury jako moralistyki społecznej, stšd jego dzieła majš wyraźny charakter dydaktyczny. Odrodzeniu zawdzięcza wiadomość wyjątkowej roli pisarza w społeczeństwie, jego misji.

Wierny tym zasadom poeta konsekwentnie tworzył swoje oryginalne (nie przerobione z wcześniejszych) utwory w języku polskim. Wypracował własny styl posługując się językiem obrazowym, żywym, niekiedy rubasznym, zbliżonym do mowy potocznej. Pisał dużo, pośpiesznie, bez poprawek Z tych właśnie powodów często bywa nazywany "ojcem piśmiennictwa polskiego".

Pozostawił ogromny i rozmaity dorobek: wierszowane dialogi (Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem, 1543), dramaty (Żywot Józefa z pokolenia żydowskiego, syna Jakubowego, 1545; Kupiec, to jest Kstałt a podobieństwo Sądu Bożego ostatecznego, 1549) Tworzył poematy dydaktyczne (Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego, w którym jako we źwierciadle snadnie każdy swe sprawy oglądać może, 1558), kazania zwane postyllami (świętych słów a spraw Pańskich... kronika, albo Postylla, polskim językiem a prostym wykładem też dla prostaków krótce uczyniona, 1557), utwory parenetyczne (Źwierzyniec, w którym rozmaitych stanów ludzi, źwirząt i ptaków kstałty, przypadki i obyczaje są właśnie wypisane, 1562, wyd. rozszerzone 1574; Źwierciadło, albo Kstałt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawam jako we źwierciadle przypatrzyć, 1567-1568).

Będąc człowiekiem niezwykle religijnym pisywał pieśni religijne. Przełożył także piękną, rytmiczną prozą Psałterz Dawidów (ok. 1544). Dialog Krótka rozprawa to niewątpliwie najlepsza polska satyra XVI w. Trzy rozmawiające ze sobą osoby to reprezentanci trzech klas społecznych: szlachty, duchowieństwa i chłopów. Autor, będący zwolennikiem ruchu egzekucji praw, wyraziście przedstawia wzajemny stosunek poszczególnych klas społecznych. Piętnuje nadużycia, egoizm szlachty i duchowieństwa, broniąc najsłabszą grupę tj. chłopów.

Wizerunek własny człowieka poczciwego jest najobszerniejszym dziełem Reja, liczy bowiem przeszło dwanaście tysięcy wierszy. Pomysł tego utworu (oraz sporą część) zapożyczył poeta od humanisty włoskiego Palingeniusza z Zodiac vitae (Zwierzyniec Niebieski życia). Bohaterem utworu jest młodzieniec, który wędruje po świecie w poszukiwaniu mądrości i cnoty. Spotyka mędrców starożytnych, chętnie przekazujšcych mu swoją wiedzę, będących jednak dziwnie "spolszczonymi".