Ku kulturowej koncepcji pedagogiki. Fragmenty i ogarnięcie

Poszukiwanie – przeszukiwanie jako bieguny złożoności badawczej W perspektywie rozważań tu prezentowanych istotny jest fakt, podkreślany przez wielu badaczy, że historycznie przedmiot badań pedagogiki rozszerza się, otwierając pedagogikę na badanie nieformalnych aspektów edukacji rozumianej coraz rozleglej i głębiej[1]. Tendencja do konceptualnego definiowania przedmiotu badań pedagogiki dynamizuje jej interes poznawczy i komunikacyjny, który wyraża się również w zyskach symbolicznych, percypowanych poza skojarzeniami z rezultatami ekonomicznymi, dającymi się zamknąć w przestrzeni liczb. Usytuowanie względem siebie przedmiotów badań dyscyplin humanistycznych i brak wyraźnej granicy między problematyką badawczą poszczególnych obszarów, zajmujących się funkcjonowaniem psychicznym człowieka w kulturze, między drogami kultury i wobec kultury, skłaniają badacza do projektowania efektów podjętych badań w ramach ogólnych linii wyznaczających ich spodziewaną wartość użytkową dla pedagogiki. Niezależnie więc od świadomych nastawień w określaniu zakresu przedmiotu badań własnych (szeroko – wąsko), szczególnie w badaniu relacji pedagogiki i kultury, należy przyjąć, jak sądzę, dwojakie założenie: 1. Relacja pedagogiki i kultury tworzy układ dynamiczny, o obustronnie, zwrotnie przenikających się mechanizmach rozwojowych, dających się opisać nie tylko w linearnej narracji, lecz także w trybie naprzemiennej dynamiki stabilizacji rozwoju i eksplozji informacyjnych w miejscach największego skupienia sensów i znaczeń w tekstach kultury. Oznacza to, że celowe poszukiwanie odpowiedzi na pytania problemowe i rozwiązanie zadań badawczych musi być dodatkowo uzupełnione o inny tryb badania tekstów kulturowych, w których polifoniczne granie głosów, hybrydyzacja konstrukcji podmiotu i przedmiotu badań, a także wewnętrzne dychotomie sytuacji poznawczych, nie dają się bezproblemowo przewidzieć i uchwycić. Czasami wymaga to przechwycenia nagle pojawiającego się olśnienia czy dostrzeżenia fragmentu „apelującego do naszej uwagi”. Taki tryb wyczulenia badawczego, koncentrującego się na tym, co pozornie bezcelowe lub nieużyteczne sytuacyjnie, a zawierające potencjalnie przydatne jakości poznawcze dla badania szerokiego kontekstu badań pedagogicznych, jest przeszukiwaniem i próbą koincydencji wobec (p)oszukiwania[2] i jej komplementarnym dopełnieniem. Oba stronnicze bieguny złożonej sytuacji badawczej muszą być uwzględniane w procesie badania współczesnej kultury dla pedagogiki, co tylko „z pozoru mogłoby się wydawać koniunkturalnym przerzucaniem się z metodologii słusznej na metodologię modną” (E. Kraskowska, 2007, s. 39). 2. Oprócz spodziewanych efektów badań własnych, należy wobec powyższego założyć prawdopodobieństwo pozyskania w trakcie badania nowych impulsów, które otwierają badania na nowo, czasem zmieniają ich kierunki, ponownie strukturyzują przestrzeń i cele. Można przyjąć takie ustalenie, że poszukiwanie i przeszukiwanie obszarów humanistyki dla celów pedagogicznych – skierowanych na uzyskanie wiedzy na temat warunków i okoliczności konstruowania postulowanej w tej pracy badawczej integralności strukturalnej i jej przełożeń na praktykę edukacyjną – wymaga koincydencji dwubiegunowych postaw badawczych, oscylujących między poszukiwaniem a przeszukiwaniem (tekstów kultury) na użytek pedagogiki, wyrażający się w trybie zysków symbolicznych, o różnej skali uogólnienia pojęć i kategorii definiujących przedmiot badań własnych. Jest tu nie wprost wpisany postulat uwzględnienia i usankcjonowania w badaniach pedagogicznych alternatywnych języków opisu wyników badań: od najbardziej szczegółowych, wyrażających się w konkretnych podpowiedziach (stanowiących mniej lub bardziej udaną próbę sformułowania wniosków dla praktyki szkolnej), po wskazania najogólniejsze postulowanych kierunków dalszych poszukiwań i przeszukiwań. W najszerszym ujęciu przedmiotem badań własnych jest w tej publikacji kultura jako paideia (J. Gajda, 2000a, 20o0b, 2005b). Strukturalne napięcia poznawcze i wewnętrzne dychotomie wartości są w tej relacji analizowane w rozmaitych sferach, kolejno tu odsłanianych. [1] K. Rubacha w swoich rozważaniach na temat przedmiotu badań zwraca uwagę, że w historycznym spojrzeniu można zauważyć tendencję, a następnie przyjąć, że przedmiot badań pedagogiki rozszerza się (por. K. Rubacha), 2008b, s. 7–9). [2] Podkreślam tu charakter „próby”, postulowanej tu przeze mnie koincydencji, ponieważ jestem świadoma realnego i głębokiego napięcia między tymi biegunami. Kiedy czytam, szukając w tekście określonego tropu, moja uwaga gubi z pola widzenia inne, który mogłyby być efektem przeszukiwania jako otwarcia na różnorodność możliwych w lekturze impulsów. Dydaktycznie rzecz traktując, warto troszczyć się o rejestrację efektów własnych lektur wcześniejszych (podkreślenia, strzałki, znaki markerami), choćby dla uzyskania pouczającego doświadczenia możliwej tu wręcz przepaści, gdy na nowo czytając po czasie, uwolnieni od wąskiego szukania, odsłonimy sobie pokłady tekstu, jakie nam wcześniej najzwyczajniej umknęły z pola widzenia. Stąd praca na tekście musi być dopełniona wysiłkiem stopniowego (choćby tylko raz ponowionego) przepracowania własnej lektury jako sposobu czytania.