Jan Himilsbach

Jana Himilsbacha kojarzymy przede wszystkim z roli w "Rejsie" lub innych filmów epoki PRL-u. Nie każdy jednak wie, że aktor ma na koncie również twórczość literacką.

Jan Himilsbach - życiorys

Jan Himilsbach urodził się prawdopodobnie na przełomie listopada i grudnia 1931 r. w Mińsku Mazowieckim. W życiorysie Himilsbacha jest wiele sprzeczności. Wynika to z faktu, że sam aktor niechętnie wypowiadał się o dacie swojego urodzenia lub podawał różne wersje (ponad 700 wariantów!) niektórych wątków ze swojego życia. Jego akt chrztu podaje rok 1943 jako ten, w którym mały Jan otrzymał pierwszy sakrament, a datą urodzenia miał być 31 listopada (jak wiadomo listopad ma 30 dni) 1931 r. Według tego dokumentu jego matką była nieżyjąca już niezamężna robotnica Marianna Himilsbach. Tożsamość ojca nie była określona. Niektóre źródła mówią, że Jan był synem prostytutki. Znajomi aktora mówią, że matka była Rosjanką, a inni że mogła pochodzić z Niemiec. Akt chrztu podpisali: ks. Józef Brodała, Maryianna Berkman (prostytutka znana jako Mańka Pędzel), Jan Płochocki i Jadwiga Frąckiewicz. Himilsbach twierdził, że w czasie II wojny św. jako żydowskie dziecko ukrywał się na cmentarzu, po tym jak jego rodzice zginęli.

Młody człowiek dorastał wśród biedoty. Jako 16-latek trafił do więzienia, a później do zakładu poprawczego, gdzie nauczył się kamieniarstwa. Ta umiejętność przydała mu się później w pracy, w której przygotowywał płyty nagrobne. W 1975 r. opowiedział się za przywiezieniem ciała zmarłego pisarza Marka Hłaski, dla którego wystarał się o miejsce na Powązkach. Wykonał też dla niego napis na kamieniu.
Wśród możliwych zawodów w życiu Himilsbacha wymienia się: grabarza, górnika, piekarza, ślusarza i palacza kotłowego.
Przyszły aktor łączył pracę z nauką na Uniwersyteckim Studium Przygotowawczym, a później w Wieczorowym Uniwersytecie Marksizmu-Leninizmu przy Komitecie Wojewódzkim PZPR. Przystąpił do partii.

Himilsbach zadebiutował w filmie w 1970 r. wraz z kultową produkcją Marka Piwowskiego "Rejs", gdzie zagrał (a właściwie był po prostu sobą) pozornie prostego, ale przenikliwego człowieka w kontraście do pretensjonalnego inżyniera Mamonia, granego przez Zdzisława Maklakiewicza. Siłą filmu są dialogi między tymi dwoma. Kreacje tego duetu uwypuklały absurdy PRL-owskiej rzeczywistości.
Himilsbach był powiewem świeżego powietrza w polskim kinie tamtego okresu. Publiczność znudziła się filozofującymi inteligentami ze wzniosłym przesłaniem. Prości ludzie, robotnicy czy pijacy grani przez tego aktora-amatora byli autentyczni i choć często były to jedynie epizodyczne postacie, to sprawiały, że film zyskiwał nową wartość. Toporne rysy twarzy aktora, chrypiący głos, sylwetka i sposób bycia tylko pomagały. Rola Himilsbacha była doceniona do tego stopnia, że w 1971 r. otrzymał on Złotą Maskę czytelników "Expressu Wieczornego" razem z Danielem Olbrychskim, który był wtedy gwiazdą. Zatrudnianie aktorów-amatorów stało się modne.

Zmarł w okolicach 11 listopada 1988 r. w melinie w Warszawie, po kilkudniowej libacji alkoholowej. Spoczywa na Cmentarzu Komunalnym Północnym.
Himilsbach był żonaty z kartograf Barbarą, zwaną przez niego Basicą, która odeszła w 2013 r.

Jan Himilsbach - działalność

Jan Himilsbach zagrał w wielu filmach, głównie role epizodyczne. W dorobku aktora znaleźć można produkcje m.in. takie jak:

• "Rejs"
• "Książę sezonu"
• "Na przełaj"
• "Jezioro osobliwości"
• "Kwiat paproci"
• "Skorpion, Panna i Łucznik"
• "Trzeba zabić tę miłość"
• "Dziewczyny do wzięcia"
• "Wniebowzięci"
• "Jak to się robi"
• "Nie ma róży bez ognia"
• "Historia pewnej miłości"
• "Czterdziestolatek"
• "Daleko od szosy"
• "Brunet wieczorową porą"
• "Czy jest tu panna na wydaniu?"
• "Motylem jestem, czyli romans 40-latka"
• "Przepraszam, czy tu biją?"
• "Filip z konopi"
• "Smażalnia story"
• "Łabędzi śpiew"
• "Pan Kleks w kosmosie"

Himilsbach był również scenarzystą. Stworzył fabuły do filmów takich jak:

• "Przyjęcie na dziesięć osób plus trzy"
• "Wniebowzięci" - razem z Andrzejem Kondratiukiem
• "Chleba naszego powszedniego" razem z anuszem Zaorskim
• "Party przy świecach"
• "Fucha" - scenariusz Michała Dudziewicza został oparty na opowiadaniu Himilsbacha
• "Zabawa w chowanego"
• "Jedenaste przykazanie" - razem z Januszem Kondratiukiem

Jan Himilsbach - książki

Jan Himilsbach zadebiutował na polu literackim w 1951 r., kiedy to zaprezentował swój wiersz. W 1959 r. przyszła kolej na prozę.
Za życia pojawiły się trzy tomy opowiadań Himilsbacha:

• "Monidło" z 1967 r.
• "Przepychanka" z 1974 r.
• "Łzy sołtysa" z 1982 r.

Kilkanaście lat po śmierci Himilsbacha wydano jeszcze pięć opowiadań:

• "Zatopione skały i inne monidła" i "Łzy sołtysa i inne opowiadania" w 2002 r.
• "Raj na ziemi i inne historie" w 2003 r.
• "Moja oszałamiająca kariera" w 2004 r.
• "Opowiadania zebrane" w 2005 r.

Himilsbach jest również autorem dwóch powieści: socrealistycznego eposu o Maranie Buczku "Żądam prokuratora" i autobiograficznych "Zatopionych skał", gdzie Jan odniósł się do swojej młodości (szczególnie o zamknięciu w zakładzie poprawczym i nauce kamieniarstwa). Nie zostały one jednak nigdy odnalezione, choć sam autor twierdził, że pierwsza znajduje się u niego w piwnicy, a druga w lodówce kolegi.

Co ciekawe, Himilsbach bardziej cenił swój kamieniarski fach niż literacką twórczość, gdyż jak mówił jego "dziełem granitowym nikt sobie dupy nie podetrze".

Po śmierci Barbary Himilsbach odnaleziono w mieszkaniu zbiór różnego rodzaju tekstów i notatek Jana. Opublikowano go w "Monologu i innych zapiskach". Choć tematyka jest zmienna, pojawia się kilka stałych motywów takich jak: alkohol czy bieda. Bohaterowie historii Himilsbacha są na marginesie społeczeństwa, nic nie znaczą, nie mają nawet imion. Są i zaraz znikają.