Irańska inteligencja w XIX wieku i Rewolucja Konstytucyjna (1905 - 1911)

Książka podejmuje problematykę irańskiej inteligencji – jej genezy, odmienności i podobieństw w porównaniu z zachodnioeuropejskimi intelektualistami oraz rosyjską intelligentsia, sposobu funkcjonowaniu w rodzimej kulturze oraz mierzenia się z problemami kolonializmu, modernizacji i sekularyzacji. Zagadnienie jest rozpatrywane na tle sytuacji społeczno-politycznej i ekonomicznej dziewiętnastowiecznej Persji, transformacji systemu edukacji oraz zmian w zakresie tradycyjnych paradygmatów kulturowych.

Irańska inteligencja, jako grupa dojrzała ideowo, pojawiła się na przełomie XIX i XX wieku, na tle wydarzeń znanych jako Rewolucja Konstytucyjna (enqelab-e maszrute). Treść konstytucji, wypracowana w wyniku kompromisu między różnymi formacjami inteligencji, odzwierciedliła zmiany, jakie zaszły w świadomości wykształconych elit od czasów pierwszego impulsu do modernizacji do przełomu XIX/XX wieku, a także wskazała na ostateczny rezultat walki o społeczne przywództwo i wpływy polityczne między elitami świeckimi – dworskimi (umiarkowanymi) i radykalnymi (związanymi z rosyjskimi nurtami socjaldemokratycznymi) a szyickim duchowieństwem.

Religijne oraz świeckie korzenie ruchu konstytucyjnego oraz odczytywanie zdarzeń przez pryzmat złożonych struktur znaczeniowych ukrytych za pojęciami zolm (ucisk, przemoc) i adālat (sprawiedliwość) spowodowały fuzję sprzecznych elementów. Radykalizacja ruchów o korzeniach religijnych i ich przeradzanie się w antyreligijne oraz wykorzystywanie symboliki religijnej do realizacji świeckich celów jest jednym z ciekawszych problemów, dotyczących Iranu – również współczesnego.