"Grunwald 1410": polscy kronikarze ukrywali niewygodne fakty?

Ponad 600 lat po bitwie pod Grunwaldem historyk Jan Wróbel na nowo przedstawił konflikt Polski i Litwy z państwem krzyżackim. Odtworzył przebieg starcia, zajrzał do średniowiecznych kronik i najnowszych prac badaczy. "Grunwald 1410" to książka idealna zarówno dla ucznia, fana historii jak i profesora. To potrzebne nam współczesne spojrzenie na legendarną bitwę pod Grunwaldem. 

Dzięki uprzejmości wydawnictwa Znak publikujemy fragment książki "Grunwald 1410" Jana Wróbla.

Rodzi się pytanie o etos rycerski, tak chętnie mitologizowany w opowieściach o starych dobrych czasach. Można mieć wątpliwości.

Tak po stronie polsko-litewskiej, jak i zakonnej nie wszyscy byli z kulturą dworsko-rycerską obeznani, nie wszyscy, a może nawet mniejszość była rycerzami pasowanymi. W początkach XV wieku pas rycerski uzyskiwali zazwyczaj tylko najbardziej znamienici. Ale nawet zbrojni wychowani w obrębie kultury rycersko-dworskiej podczas starcia z 15 lipca 1410 roku znaleźli się niejako w morzu walczących, którzy tych norm nie znali (Krzysztof Kwiatkowski).

Możliwe, że nasza wizja bezpardonowego mordu na Krzyżakach jest przesadna – argumentuje Krzysztof Kwiatkowski – a nawet, że jacyś inni Krzyżacy dostali się do niewoli. Zdaniem tego naukowca ogół interpretatorów rozpatrywał bitwę grunwaldzką w kategoriach starcia Polaków ze znienawidzonym niemieckim zakonem, zatem niemal automatycznie przyjmowali oni, że XV-wieczni Polacy dali się ponieść narodowemu antagonizmowi, który miał znaleźć wyraz w "intencjonalnej lub podświadomej chęci fizycznej eliminacji członków zakonu niemieckiego".

Kwiatkowski słusznie zauważa, że niektórzy spośród poległych wymienionych w nekrologu w Maastricht nie zginęli w bitwie – jak na przykład trzech ściętych na rozkaz Witolda pięć dni po bitwie albo ranni zmarli w wyniku obrażeń.

W ramach swoich wniosków badacz mieści i taki:

Należy również wziąć pod uwagę wymiar ideowy prowadzonej przez członków Zakonu walki, która w ich wyobrażeniu […] była "świętą wojną" w obronie chrześcijaństwa. Intonacja "pieśni" Christ ist erstanden potwierdza to w dużej mierze. Bardzo prawdopodobne, że przynajmniej część braci – rycerzy i braci-sariantów – o "pardon" w bitwie grunwaldzkiej wcale nie prosiła, wierząc w natychmiastowe zbawienie duszy po śmierci w walce przeciw "poganom" i ich "złym" chrześcijańskim wspomożycielom.

Na podstawie konkluzji Kwiatkowskiego można domniemywać, że, przynajmniej w części, bracia ponosili winę za własne znaczne straty. Zginęłoby ich mniej, gdyby byli mniej wierzący, a w konsekwencji uciekali szybciej!

Jednak nie da się zasadniczo podważyć ogromu strat krzyżackich. Na pewno liczba zabitych byłaby mniejsza, gdyby zwycięskie wojska ulegały często prośbom o pardon. Na różne sposoby próbowano w naszej historiografii albo przemilczeć ten niewygodny wątek, albo w pewien sposób usprawiedliwiać postępowanie zwycięzców – patriotycznym wzmożeniem, pamięcią o krzyżackich zbrodniach, odwetem za niedawne zło wyrządzone mieszkańcom nadgranicznych polskich osad, udziałem "ludowych formacji" (czyli nierycerskich) w zdobywaniu taborów itd.

Trzeba najzwyczajniej przyjąć, że prawdziwe jest najbardziej prawdopodobne: znaczną część polskiego rycerstwa poniosła żądza mordu. Nic to w czasie wojen niezwykłego – i to właśnie czyni je przerażającymi.

Jan Wróbel - historyk, nauczyciel Społecznego Liceum "Bednarska" w Warszawie, publicysta, prowadzący wtorkowe poranne pasmo Radio TOK FM. Felietonista "Dziennika Gazety Prawnej".