Od sześćdziesięciu lat Schaeffer intensywnie zasiedla nietknięte i niewyzyskane dotąd lub wręcz nieprzeczuwane przez innych obszary muzyki. Nieustannie penetruje, mnoży i udoskonala zasób środków technicznych, co w połączeniu z pomysłowością i łatwością tworzenia (o talencie Schaeffera wie każdy, kto choć raz się z nim zetknął) wyraża się w jego kolejnych innowacjach nie tylko w ramach nietypowych gatunków, ale głównie w sferze złożonego języka muzycznego. Jego warsztat kompozytorski kształtuje się pod wpływem własnych doświadczeń dramaturga, pisarza muzycznego i grafika oraz rozległych zainteresowań innymi dziedzinami sztuki, stąd nie dziwi przenoszenie do muzyki idei, technik, a nawet kierunków znanych w plastyce i malarstwie (kolaż, sfumato, sgraffito, asemblaż, surrealizm, happening)
. W ultrapolifonii, mikrotonalności, multifoniczności i scordaturze Schaeffer wprowadził nieznane dotąd faktury, zestawienia harmoniczne, posługując się wieloznacznymi motywami i niezależnymi liniami. W utworach kameralnych i
orkiestrowych – poza każdorazowo odmienną dyspozycją instrumentów – stosuje przebiegi kalejdoskopowo zmieniających się barw, często trudnych do słuchowego rozszyfrowania.
Tego rodzaju ekscesy materiałowe (a jest ich w twórczości Schaeffera mnóstwo) sprawiają, że jego muzyka wyrasta poza (czy nawet ponad) standardy. Owo niekonwencjonalne traktowanie tworzywa niemal w każdym utworze sprawia, że dotychczasowe dzieło muzyczne Schaeffera jest stylistycznie nieuchwytne, nie pozwala na to zarówno bogactwo idei, jak i mobilny arsenał wciąż na nowo wymyślanych technik kompozytorskich. Można natomiast wyłonić ogólne cechy charakteryzujące tę muzykę: liryzm, hipertrofia złożoności, anihilacja konwencji formalnych, subtelnie cieniowana dynamika i swoista rytmika. W wielowarstwowej, poliwersyjnej i na wskroś oryginalnej (zarówno w brzmieniu, jak i notacji) muzyce Schaeffera odbija się jak w zwierciadle bezkompromisowa, odważna droga wielkiego indywidualisty, który wierząc w niewyczerpany potencjał muzyki, poszerza jej horyzonty.
Dokonania Schaeffera są olbrzymie i nieocenione dla rozwoju muzyki współczesnej, przypomnijmy tylko niektóre, otwierające długą listę: stworzył pierwszą w świecie partyturę beznutową (Ekstrema), pierwszy w Polsce happening (Non stop na fortepian lub dwa fortepiany), kompozycję zapisaną wyłącznie za pomocą zasobu liter, cyfr i znaków dostępnych na maszynie do pisania (Kody), najwcześniejszy polski utwór z gatunku teatru instrumentalnego (TIS MW2), muzykę idiomatyczną (Howl, Symfonia w dziewięciu częściach) opartą na określonych kategoriach stylistycznych, w której przy totalnej negacji wysokości dźwięków i rytmu na pierwszy plan wysuwają się barwa dźwięku, ustalone rejestry oraz określone idiomy muzyczne. Ów niesłabnący do dnia dzisiejszego entuzjazm w odkrywaniu nowej muzyki budzi szczery podziw, wszak u (niewątpliwie starzejącego się) kompozytora inwencja zdaje się niewyczerpana, a rozmach twórczy stale wzrasta (wystarczy spojrzeć na spis jego dzieł).
Dramaturg
Schaeffer z natury swego talentu jest przede wszystkim kompozytorem, ale angażuje się również w inne działania interdyscyplinarne. Analizując jego twórczość teatralną, nietrudno zauważyć wpływ doświadczeń kompozytorskich. Być może fenomen Schaefferowskiego teatru tkwi m. in. w tym, że tworzony jest na prawach muzycznych (nikt dotąd takiego teatru nie urzeczywistnił poza Schaefferem, który jest jedynym w historii dramaturgiem-kompozytorem), bowiem polimorficzny język, tempo i przebieg akcji, wielowarstwowość wątków, symultaniczne sceny, struktura formalna, dobór i kumulacja odmiennych środków, sposoby budowania napięcia i wyrażania ekspresji mają wyraźnie proweniencję muzyczną.
Pierwsza pełnoobsadowa sztuka Webern powstała w 1955 roku. Aktualnie Schaeffer ma na swoim koncie 44 sztuki teatralne, tłumaczone na 17 języków, które grane są z dużym powodzeniem w kraju i za granicą. W ostatnich kilkunastu latach Schaeffer reżyserował niektóre z nich w Polsce i za granicą. Aktorzy i publiczność uwielbiają Schaefferowski teatr, który jest nieprzewidywalny, intrygujący, wieloznaczny, inteligentny, błyskotliwy, inspirujący i zmuszający do przemyśleń. Jednocześnie też dystans, ironia i specyficzny humor dramaturga powodują, że niektórzy entuzjaści oglądają ten sam spektakl wiele razy.
Pisarz muzyczny
Dając tu bardzo ogólny portret Schaeffera (który z wykształcenia jest również muzykologiem oraz doktorem nauk humanistycznych), trzeba podkreślić znaczenie jego publikacji dla polskiej kultury.
Już w latach pięćdziesiątych – jako prekursor – wprowadzał środowisko muzyczne w trudną i enigmatyczną wtedy tematykę muzyki współczesnej (Almanach polskich kompozytorów współczesnych, Nowa muzyka, Mały informator muzyki XX wieku)
. W sumie ukazało się 15 książek, w tym 3 zarysy historii muzyki (w wersjach: popularnej i naukowej), oraz unikatowy w skali światowej dwuczęściowy podręcznik do nauki kompozycji (Wstęp do kompozycji), tłumaczony na języki: angielski, koreański i chiński; ponadto przeszło 800 artykułów, studiów, felietonów i esejów z zakresu muzyki współczesnej, filozofii kultury, psychologii twórczości oraz pedagogiki kompozycji. W muzyce europejskiej nie znajdziemy twórcy o tak rozległej wiedzy i z równie policentrycznym dorobkiem artystycznym, twórcy bardziej świadomego, nie dziwi więc fakt, że jego książki są nieosiągalne na rynku księgarskim od kilkudziesięciu już lat.