Droga do narodowej klęski

Droga do narodowej klęski - to opowieść o tym, jak w umysłach i sercach Polaków dojrzewała myśl o konieczności nowego powstania przeciw rosyjskiemu caratowi. Pokolenie, które przeżyło powstanie 1830-1831 roku, nie odgrywało już czynnej roli w myśli politycznej. Od połowy wieku w domowych debatach prym wiedli młodzi, którzy w kraju przyduszonym przez carskich gubernatorów nie mieli czym oddychać. Lgnęli do kółek konspiracyjnych, które dawały im poczucie wspólnoty. Niejeden trafił w ręce policji, a po śledztwie na Sybir, ale na to miejsce przychodzili nowi. W roku 1861 obóz patriotyczny (tzw. czerwoni) ujawnił się w demonstracjach kościelnych i ulicznych, a także w prasie podziemnej. Jego programem była niepodległość Polski, połączenie Królestwa Polskiego z Litwą i bezzwłoczne uwłaszczenie chłopów. Radykalizm ruchu nie pozostawiał pola do negocjacji. Reformy uzyskane w Petersburgu przez Wielopolskiego zostały przez "czerwonych" odrzucone. Nie było odwrotu. Nawet pośród przywódców ruchu, a tym bardziej pośród
hamujących ruch "białych", byli tacy, którzy przewidywali katastrofę, ale impet działań był już nie do powstrzymania, zwłaszcza gdy Wielopolski sprowokował powstanie, ogłaszając pobór do carskiego wojska. Najtragiczniejsze z polskich powstań rozpoczęło się w styczniu 1863 roku bez żadnych szans. Przyniosło niepowetowane straty i pozostawiło po sobie smutną bohaterską legendę.