Doświadczenia religijne. Studium natury ludzkiej

Próbując zrozumieć procesy biorące udział w pojawieniu się stanu mistycznego, James stanął przed złożonym problemem. Z jednej strony zdawał sobie sprawę, że istnieje „fizjologiczna strona” zagadnienia, do której z zasady miał stosunek sceptyczny jako do sfery znajdującej się w zasięgu „materializmu lekarskiego”, z drugiej – widział także inne przyczyny „świadomości kosmicznej lub mistycznej”. Po pierwsze – techniki jej „metodycznego uprawiania jako pierwiastka życia religijnego” w wielu tradycjach religijnych (James wymienia hinduizm, buddyzm, islam i chrześcijaństwo), po drugie – sensy przeżywane w tych doświadczeniach. Jak pisze: „owoce muszą mieć wartość życiową. Gdy człowiek wychodzi z Samâdhi, […] staje się «oświeconym, mędrcem, prorokiem, świętym; cały jego charakter uległ zmianie, życie jest zmienione, rozjaśnione»”. Konkluzja jest jasna: mistycyzm jest metodą dochodzenia do prawdy i dokonania się przemiany omawianej wcześniej jako nawrócenie. To w takim stanie do człowieka dociera bezpośrednia wiedza
o transcendencji: „…po doświadczeniach mistycznych pozostaje wrażenie niezawodne stykania się z objawieniem, z nowymi głębiami prawdy”.

(fragment z Przedmowy Pawła M. Sochy)