Cywil w Berlinie

Zbiór fascynujących reportaży z Trzeciej Rzeszy. Antoni hrabia Sobański, specjalny wysłannik „Wiadomości Literackich”, po zwycięstwie wyborczym nazistów jeździł do Niemiec kilkakrotnie, by na miejscu przekonać się, jak narodowy socjalizm zmienia życie Niemców. Do roli tej przygotowany był znakomicie – świetnie znał kraj, jego język, kulturę i mieszkańców, z którymi łączyły go więzy przyjaźni. Jego relacje z Berlina i Norymbergi uderzają nowoczesnością ujęcia i błyskotliwością obserwacji.

Tożsamość narratora-spektatora jest tu wyraźnie określona – Sobański w Niemczech to cywil w koszarach, zdeklarowany liberał w kraju, w którym jednostka ma służyć państwu, miłośnik kultury europejskiej w zdziczałym świecie nacjonalistycznego kiczu. Jest naocznym świadkiem słynnego palenia książek, po którym zostaje mu pamiątka – nadpalony formularz zgłoszeniowy do Światowej Ligi Seksualnej. Uczestniczy w „Parteitagu” w Norymberdze, gdzie słucha przemówienia „Jego Przeciętności Wodza” i ze zgrozą przysłuchuje się konferencji prasowej Juliusa Streichera, „uczciwego psychopaty”. Wiele uwagi poświęca kwestii żydowskiej i planowej polityce terroru. Interesują go zarówno gospodarka, religia, polityczne represje, status prasy i opozycji, jak i fasony mundurów, nastroje społeczne, życie nocne, moda, wygląd ulicy, położenie mniejszości seksualnych. Dowiemy się od niego „czym biją” i że „wszyscy transwestyci schronili się do SA i tylko (…) skarżą się na trudność chodzenia na niskich obcasach”.