Codzienny czas w szkole. Fenomenograficzne studium doświadczeń nauczycieli

Książka jest o tym, jak nauczyciele doświadczają codziennego czasu w szkole. Przedstawia wielowymiarowość codziennego czasu szkolnego nauczycieli – to, jak postrzegają tempo, planowanie i kontrolę czasu w szkole oraz jego urozmaicenie i wypełnienie. Pokazuje aktywności, którymi wypełniają poszczególne dni, oraz emocje i refleksje rodzące się w związku z ich wykonywaniem. Ponadto opisuje nauczycielskie postrzeganie siebie w szkolnym świecie życia codziennego. Kwestie te zostały zaprezentowane w kontekście problematyki czasu społecznego i jego współczesnych przemian. Ukazując ten szeroki kontekst, kierowałam się stwierdzeniem socjolog czasu Elżbiety Tarkowskiej (1999, s. 351), że większość zjawisk zachodzących w społeczeństwie ma wymiar temporalny, a pojawienie się nowych fenomenów pociąga za sobą zmiany w podejściu do czasu, przekształcając czasową organizację życia codziennego.

Niniejsza książka powstała na bazie wypełnianych przez tydzień Formularzy Opisu Przebiegu Dnia, będących rodzajem pamiętnika czasu (time diary) (Robinson, Godbey 1997, s. 5), oraz semistrukturyzowanych wywiadów o pogłębionym charakterze przeprowadzonych z 20 nauczycielami. Zastosowałam takie podejście, gdyż umożliwia rozpoznanie znaczeń przypisywanych przez ludzi zdarzeniom, procesom i strukturom swego życia (Miles, Huberman 2000, s. 10). Ponadto pozwala dostrzec złożoność i wielowymiarowość tego, co się w szkole dzieje, a co jest udziałem nauczycieli.

Książka składa się z siedmiu rozdziałów. W rozdziale 1 omawiam wybrane zjawiska charakterystyczne dla czasu społecznego w ujęciu globalnym i lokalnym. Posłuży to ukazaniu szerokiego kontekstu społeczno-polityczno-kulturowego oddziałującego na środowisko temporalne szkoły i wyznaczające zewnętrzny horyzont doświadczeń nauczycieli. Czas społeczny jest zjawiskiem zróżnicowanym i postrzeganym na wiele sposobów. Analizie poddam także kulturę teraźniejszości z charakterystyczną dla niej kompresją czasu oraz zjawisko przyśpieszenia. Procesy te oddziałują na wiele obszarów naszego życia, w tym szczególnie przekształcają pracę i czas wolny.

W rozdziale 2 analizuję problematykę czasu w szkole, który traktuję jako „rodzaj konstrukcji społecznej” (Koczanowicz 2009, s. 113). Ukazuję temporalne środowisko szkoły jako wypadkową porządków: politycznego, ekonomicznego, społecznego, kulturowego i jednostkowego. Rodzi to wiele wyzwań doświadczanych przez podmioty edukacyjne, których często nie łączy się z problematyką czasu.

Rozdział 3 poświęcony jest analizie codzienności jako perspektywie oglądu życia szkoły. Najpierw omawiam rzeczywistość świata życia codziennego zaproponowaną przez Alfreda Schütza. Jej odczytanie wyznaczyło kształt opracowanego narzędzia badawczego służącego do opisu aktywności podejmowanych codziennie przez nauczycieli. Koncepcja czasu codziennego stworzona przez Katarzynę Popiołek pozwoliła określić dyspozycje do wywiadu. Te dwie koncepcję posłużyły do zdefiniowania kluczowego zagadnienia, jakim jest doświadczanie przez nauczyciela codziennego czasu.