Baśń o myśli ostatniej

W roku 1915 władze tureckie zarządziły ostateczne rozwiązanie "kwestii ormiańskiej" – masowe deportacje Ormian zamieszkujących wschodnie tereny Turcji. W wyniku tej operacji około 1,5 miliona Ormian żyjących w Armenii Zachodniej straciło życie. Turcja zawsze utrzymywała, że Ormianie zmarli na skutek epidemii, a na świecie pamięć o tym ludobójstwie żyła krótko. W 1939 roku nawiązał do niego Adolf Hitler, wydając rozkaz ataku na Polskę: "Zabijajcie bez litości kobiety, starców i dzieci; liczy się szybkość i okrucieństwo. Kto dziś pamięta o rzezi Ormian?"

Do chwili obecnej Turcja nie przyznaje się do zbrodni, a wszelkie wzmianki o niej na świecie spotykają się z gwałtownymi protestami władz tureckich. Doświadczyła tego również Polska – po uchwale polskiego sejmu potępiającej ludobójstwo na Ormianach zaprotestował turecki MSZ, prasa pisała nawet o konflikcie polsko-tureckim. Projekt budowy w Krakowie pomnika upamiętniającego rzeź Ormian wywołał oficjalne protesty ambasadora Turcji oraz naciski na władze państwowe, samorządowe i kościelne. Każda wzmianka o ludobójstwie Ormian odbija się głośnym echem w mediach i na nowo wywołuje dyskusje w wielu środowiskach.

Książka Edgara Hilsenratha, ubrana w formę wschodniej baśni powieść historyczna to osobliwe studium rzezi Ormian. Hilsenrath pokazuje, jak cienka jest cywilizacyjna powłoka, udowadnia, że tuż pod nią czai się barbarzyństwo. Zagłada Ormian podczas pierwszej wojny światowej nie jest dla niego czymś wyjątkowym, lecz przeciwnie, dostrzega w niej swoisty paradygmat historyczny, nie tylko — choć przede wszystkim — dwudziestowieczny.