50 lat temu zmarł Aldous Huxley, autor "Nowego wspaniałego świata"

Jeden z najważniejszych pisarzy XX wieku, pacyfista i satyryk, Anglik Aldous Huxley zmarł 50 lat temu, 22 listopada 1963 r. Do najsłynniejszych jego utworów należą powieści "Nowy wspaniały świat" i "Kontrapunkt" a także esej "Drzwi percepcji".

Największą sławę zdobył Huxley dzięki swojemu obrazowi anty-utopii, świata podporządkowanemu biurokracji i przeciętności. W rzeczywistości powieść "Nowy wspaniały świat" opisywała rzeczywiste miejsca i systemy. "To, że ludzkość nie wyciąga wniosków z lekcji własnej historii jest jedną z najważniejszych lekcji historii" - mawiał pisarz. W przeciwieństwie do George'a Orwella, autora "1984", Huxley wierzył, że władza nie musi używać brutalnej siły, by wymóc posłuszeństwo. Jego zdaniem, czyni to za pomocą subtelnych technik psychologicznych, dzięki którym zniewoleni czuliby się szczęśliwi będąc zniewolonymi.

Aldous Leonard Huxley urodził się 26 lipca 1894 r. w angielskim miasteczku Godalming w hrabstwie Surrey jako trzeci syn w rodzinie pisarza i wydawcy Leonarda Huxleya. Dziadek przyszłego pisarza, Thomas Huxley, był znanym biologiem i eseistą. Aldousowi także wróżono karierę naukową, jednak ogromna wada wzroku, która ujawniła się, gdy skończył 16 lat, położyła kres tym planom. Słynnym biologiem został za to jego brat Julian. Naukę pobierał od rodziców - jego matka była nauczycielką i opiekowała się nim do swojej śmierci w 1908 r.

Huxley starał się o przydział wojskowy w 1914 r., jednak został odrzucony, ze względu na słaby wzrok. Trafił na Balliol Collage w Oxfordzie, gdzie studiował literaturę angielską. "Jego ślepota w rzeczywistości była zbawieniem w przebraniu. Przede wszystkim, położyła kres planom poświęcenia się karierze naukowej. Jego wyjątkowość tkwi w uniwersalności jego umysłu. Potrafi wykorzystywać wiedzę dla swoich potrzeb" - ocenił brat pisarza, Julian.
W wieku 17 lat Huxley ukończył swoją pierwszą powieść. Pisać na poważnie zaczął trzy lata później. W 1921 r. ukazała się jego debiutancka praca "Crome Yellow", utrzymana w konwencji satyry społecznej. W trakcie I wojny światowej pisarz zatrudnił się w administracji państwowej a po jej zakończeniu całkowicie poświęcił się pisarstwu. Jego prace z tego okresu charakteryzuje sprzeciw wobec wojny, przemocy i dehumanizującego działania postępu naukowego.

W 1931 r. Huxley pisze swoją najsłynniejszą książkę, "Nowy wspaniały świat", której główną tezą jest że "wszelkie warunkowanie zmierza do jednej rzeczy: do sprawienia, by ludzie polubili swe nieuniknione przeznaczenie społeczne". Huxley stworzył literacką przestrogę przed przekładaniem komfortu nad wolność i indywidualność. Zaczął także pisać eseje, poświęcone pacyfizmowi jak "Ends and Means" czy "Pacifism and Philosophy". W 1936 r. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, zamieszkał w Hollywood, gdzie zarabiał pisząc scenariusze filmowe, bez przesadnego powodzenia. Gdy przedstawił swoją adaptację "Alicji w krainie czarów" Disney'owi, odpowiedziano mu, że jedynie co trzecie słowo w jego tekście jest zrozumiałe.

Zafascynował się Wedantą, nurtem klasycznej filozofii indyjskiej, opierającej się na interpretacji Upaniszad oraz Bhagawadgity oraz rozpoczął studia nad medytacją i przeszedł na wegetarianizm. W 1938 r. zaprzyjaźnił się z hinduskim pisarzem i filozofem Jiddu Krishnamurtim a także z takimi artystami jak pisarz Christopher Isherwood czy kompozytor Igor Strawiński, który zafascynowany był powieścią Huxleya "Kontrapunkt". W 1945 r. ukazała się książka "Filozofia wieczysta", nawiązującej do filozofii indyjskiej.

Wraz z zakończeniem II wojny światowej, Huxley rozpoczął starania o amerykańskie obywatelstwo. Jego podanie odrzucono, ponieważ pisarz odmówił bronienia ojczyzny z bronią w ręku, zasłaniając się filozoficznymi poglądami. Pozostał jednak w Stanach, zaangażował się również w badania nad psychodelicznymi substancjami. Po raz pierwszy zetknął się z nimi w 1930 r., gdy spotkał się w Berlinie z okultystą Alasdairem Crowleyem, który poczęstował go pejotlem, później pisarz poznał także meskalinę i LSD. Huxley był pionierem na drodze używania narkotyków w celu dojścia do samooświecenia. Swoje doświadczenia z LSD opisał w książce "Drzwi percepcji", która stała się "biblią hipisów", bo nadawała uzależnieniom intelektualne uzasadnienie. To właśnie od tytułu książki Huxleya piosenkarz Jim Morrison wziął nazwę dla swojego zespołu The Doors.

* Huxley zmarł w 1963 r., trzy lata po zdiagnozowaniu u niego nowotworu. Przed śmiercią zdążył napisać jeszcze powieść pt. "Wyspa", wykładał także w Esalen Institute w Kalifornii. Na łożu śmierci, niezdolny do mówienia, napisał na kartce papieru prośbę do swojej żony Laury: "LSD, domięśniowo, 100 mmg".*

Jego śmierć nie przebiła się do ogólnokrajowych wiadomości: tego samego dnia w Dallas, zastrzelono prezydenta Stanów Zjednoczonych Johna F. Kennedy'ego.