Najsmaczniejszy "szaszłyk" PRL, czyli historia króla złodziei Zdzisława Najmrodzkiego

3 września 1989 r. – ponury, pochmurny poranek. Po spacerniaku więzienia w Gliwicach leniwie drepczą osadzeni. Wśród nich jest król polskich złodziei i ucieczek – Zdzisław Najmrodzki. To koniec jego wyczynów. Wszak z więzienia otoczonego dwumetrowym murem, obserwowanego przez strażników z karabinami maszynowymi, uciec się nie da.

Najmrodzki wydaje się mieć tego świadomość. Apatycznie przechadza się po niewielkim placyku. Zatrzymuje się koło kawałka patyka wystającego z ziemi. To umówiony znak. Wie, że jest w dobrym miejscu. Nagle ten ospały, zgaszony więzień zupełnie się zmienia. Na oczach strażników podskakuje wysoko, a gdy upada… grunt pod nim się otwiera. Najmrodzki zapada się pod ziemię. Kilkadziesiąt sekund później jest już gdzie indziej. Tunelem przebiega na teren szkoły po drugiej stronie ulicy. Tam już czeka na niego kumpel na odpalonym motorze.

W ten sposób Zdzisław Najmrodzki po raz 29. – i ostatni w swojej karierze – wymknął się organom ścigania. Jak to zrobił? Przez całe wakacje z piwnicy zamkniętej szkoły sąsiadującej z zakładem karnym pod spacerniak przebijał się jego przyjaciel i kompan, Kazimierz Ożóg. W kopaniu pomagała mu matka Najmrodzkiego, Sabina. Ośmiometrowy tunel dla "króla złodziei" kończył się pod wybiegiem dla więźniów. Sklepienie przytrzymywała drewniana konstrukcja ustawiona na słupkach. Jeśli wiedziało się gdzie, wystarczyło tylko mocniej podskoczyć, by grunt się zapadł.

Skok z pociągu

Zdzisław Najmrodzki urodził się w 1954 r. w biednej rodzinie na Kielecczyźnie. Od zawsze ciągnęło go do aut. Skończył zawodówkę. Był mechanikiem samochodowym. Zanim wszedł na przestępczą ścieżkę, odsłużył swoje w wojsku – jak każdy młody mężczyzna w tamtych czasach. W armii dał się poznać jako żołnierz sprawny i silny. Proponowano mu nawet przejście na zawodowstwo. Odmówił. Za to wyrobił sobie pierwsze kontakty. Jeden z oficerów dorabiał szmuglowaniem i sprzedażą na czarnym rynku odzieży z Zachodu. Zaproponował Zdzisławowi, że "jakby co", będzie miał dla niego robotę. Niedługo później Najmrodzki skorzystał z oferty.

Zanim to nastąpiło, próbował żyć normalnie. Ożenił się, zamieszkał w Gliwicach i od 1975 r. pracował w warsztacie samochodowym. Jednak dusił się jako przykładny mąż i obywatel. W trakcie potańcówki pobił człowieka. Potem okazało się, że był to milicjant. Tak trafił za kraty. Niebawem wezwano go do Warszawy, celem złożenia zeznań. Wyruszył w podróż skuty kajdankami, w towarzystwie dwóch konwojentów.

Najmrodzki niebywale łatwo nawiązywał znajomości. Szybko znalazł wspólny język z obstawą. Posypały się żarty, pieprzne opowieści. Było tak wesoło, że strażnicy zapomnieli, iż wiozą więźnia. Ten zaś zaproponował, że można by się napić piwka. Miał nawet pieniądze i chciał zapłacić. Konwojentom pomysł się spodobał. Jeden wybrał się po trunek do Warsu, a że głupio tak wznosić toasty ze skutym człowiekiem, zwłaszcza jeśli sponsorował imprezę, uwolnili "podopiecznego".

Czas mijał. Atmosfera rozluźniła się na tyle, że podróżnicy zaliczyli jeszcze kilka wizyt w Warsie. Wreszcie miarowy stukot ukołysał strażników do snu. Konwojenci smacznie drzemali, ale więzień nie zmrużył oka. Nie zastanawiał się długo. Na odchodne zabrał mężczyznom paczkę papierosów. Przełożył nogę przez okno i wyskoczył. Od tej pory przez 11 lat uciekał organom ścigania.

Najmrodzki zaczął się ukrywać. Gdy zabrakło mu pieniędzy, przypomniał sobie o ofercie od wojskowego. Tak dostał swoją pierwszą przestępczą robotę. Miał eskortować auto ze szmuglowaną z Zachodu odzieżą, sprawdzać, czy na trasie nie ma czujek milicyjnych, i w razie czego odwrócić ich uwagę. Dostał nawet specjalnie w tym celu Fiata 131 Mirafiori, włoski samochód, będący w komunistycznej Polsce symbolem luksusu. Szczególnie upodobała go sobie władza. Często podróżowali nimi partyjni kacykowie.

Najmrodzki sprawdził się świetnie. A że miał "gadane", wkrótce został skierowany na bazary do sprzedaży szmuglowanych towarów. Tak wyrobił sobie kontakty w świecie złodziei, przemytników i cinkciarzy. Niedługo później ruszył z własnym biznesem.

Wpadka w "Europie"

Jego celem stały się Peweksy, gdzie można było zaopatrzyć się w towary wprost z Zachodu. Najmrodzki opracował autorską metodę włamywania się do tych sklepów – na tzw. plakat. Rabusie wycinali w szybie dziurę, następnie dostawali się do środka. Wówczas człowiek, który stał na czatach, naklejał na dziurze w szybie afisz zerwany wcześniej z ulicznego słupa.

Wkrótce fala włamań rozlała się po kraju. Najmrodzki i jego kompani wynosili wszystko: od biżuterii, przez odzież, kawę i wyskokowe trunki, po pasty do zębów. Łupy trafiały na bazary. W niedługim czasie szajka miała już na koncie ponad 70 rabunków. Najmrodzki wyrósł na króla złodziei. Zaczął nosić się jak panisko i szastać "zielonymi". To go właśnie zgubiło.

Bywał wówczas w popularnej w Opolu restauracji "Europa", nocował w hotelach, a pieniądze przepuszczał na alkohol, hazard i prostytutki. Na tego typu rozrywki mogło sobie pozwolić niewielu. W hotelowych barach i pokojach bywali dygnitarze partyjni, nieliczni obcokrajowcy, bezpieka i szara strefa. To w "Europie" Najmrodzki zyskał przydomek "szaszłyk" lub też "saszłyk" (bo tak przekręcał nazwę ulubionej potrawy). Wpadł podczas jednej z suto zakrapianych imprez, gdy zaczął czepiać się kelnera, z którego pracy nie był zadowolony.

Pracownik knajpy zadzwonił na milicję z donosem, że na sali jest człowiek z dużą ilością dewiz, co mogło sugerować nielegalny handel walutą. Pijanego i agresywnego Najmrodzkiego wyprowadzono do milicyjnej Nyski. Był przerażony. Gdyby na jaw wyszła cała jego przestępcza kariera, byłby skończony. Nie zastanawiał się długo. Kiedy jeden z milicjantów odpalał papierosa, wyrwał się drugiemu, przebiegł przez ulicę i wskoczył do Odry. Niedługo później był już po drugiej stronie. Milicja rozpoczęła obławę, ale delikwenta nie ujęła.

Czytaj też: To była jedna z największych afer kryminalnych PRL. Gdzie podziały się skarby ukradzione w ramach operacji "Żelazo"?

Król Polonezów

Najmrodzki zdawał sobie sprawę, że prędzej czy później wpadnie i trafi za kraty. Dlatego zdecydował się na ucieczkę za granicę. Jako że ukrywał się na Opolszczyźnie, wybrał Austrię, do której zamierzał dotrzeć przez Czechosłowację. W podróż przez zieloną granicę król złodziei wybrał się z… własną matką.

W trakcie marszu na Zachód Sabina Najmrodzka razem ze Zdzichem przedzierała się przez lasy. Wędrowali dwa tygodnie. Namierzono ich dopiero w okolicach Brna. Zatrzymała ich czechosłowacka straż graniczna. Matkę wypuścili, syn został ciężko pobity. Trafił do aresztu, a następnie do więzienia w Gliwicach. Komuniści odtrąbili sukces – groźny gangster został ujęty. Miał odpowiedzieć za ponad 70 napadów, nie zamierzał jednak odsiadywać kary. Mamusia znów go nie zawiodła. Podczas widzenia przeszmuglowała synowi do aresztu flamastry i kartkę papieru.

Flamastry się przydały. Najmrodzki podczas pierwszej rozprawy poznał dokładnie układ pomieszczeń w gliwickim sądzie. Wiedział, że na przerwę zostanie doprowadzony do tymczasowej celi. Plan budynku i umiejscowienie celi rozrysował kolegom na kartce, którą przystawił do szyby. Kompani czekali z lornetką w budynku naprzeciwko.

Był sierpień 1980 r., druga rozprawa króla złodziei. Zgodnie z procedurą w trakcie przerwy oskarżonego zaprowadzono do celi tymczasowej. Gdy drzwi się zamknęły, mężczyzna podszedł do okna, otworzył je, po czym wyrwał przepiłowane wcześniej kraty – w biały dzień! Zjechał po linie przywiązanej do zewnętrznego żeberka. Na dole, w aucie z zapalonym silnikiem, stał już kumpel z gangu. Po godzinie sąd gliwicki wznowił posiedzenie. Dopiero wtedy wyszło na jaw, że Najmrodzki zniknął z celi.

Ta ucieczka dała mu ogólnopolską sławę. Komunistyczne organy ścigania wystawiły za nim list gończy. Najmrodzki przez jakiś czas zaszył się w Warszawie. Z obrabiania Peweksów przerzucił się na kradzieże samochodów – gustował w Polonezach. Najpierw wyszukiwał auta warte rabunku. Chodziło o nowe, niedawno zakupione modele. Skąd wiedział, gdzie ich szukać?

Dzięki łapówkom rozwiązywały się języki urzędników z wydziałów komunikacji. Informowali go, kto i gdzie zarejestrował pojazd. Po namierzeniu celu przychodził czas na łowy. Poloneza "robiło się" na tzw. druta. Najpierw trzeba było oderwać uszczelkę przy oknie, następnie za pomocą wepchniętego do środka pręta zahaczyć bolec blokady i otworzyć drzwi. Złodzieje odpychali auto spod domu właściciela, by odpalić je "na sucho", czyli przez zwarcie przewodów pod stacyjką.

W specjalnie przygotowanych melinach samochodom przebijano numery. Dla każdego fałszowano dokumenty. Gang co jakiś czas włamywał się do urzędów gmin, skąd wynosił blankiety i pieczątki. Tak przygotowany Polonez trafiał na giełdę samochodową. Polonezy szły jak świeże bułeczki, lecz Najmrodzki jeździł czymś znacznie lepszym. Upatrzył sobie BMW model 827. Takim autem poruszał się po Warszawie jeden z afrykańskich dyplomatów, aż pewnej nocy auto mu zniknęło.

Arsen Lupin po polsku

Na początku lat 80. Najmrodzki znów żył jak król. Woził się czarnym BMW, a żonę zamienił na 24-letnią kochankę. Kupił jej willę pod Warszawą, zabierał nad Bałtyk i na Mazury. Wpadł w 1984 r. – właśnie podczas powrotu z Mazur. Pędził ile "fabryka dała" i pewnie uciekłby goniącym go milicjantom z drogówki, gdyby nie to, że auto złapało gumę. Musiał je porzucić i dalej umykać piechotą przez pola i wiejskie zabudowania. I tak zrobił. Ukradł nawet rower stojący pod domem. Tym razem nie udało mu się zbiec.

Milicjanci nie mieli pojęcia, że trafił im się sam król polskich złodziei. Później jednak jego tożsamość wyszła na jaw. Temat nie schodził z głównych wydań dziennika telewizyjnego. Na kanwie losów Najmrodzkiego wyprodukowano nawet film dokumentalny "Arsen Lupin po polsku", w którym przypomniano całą przestępczą karierę "saszłyka", wraz z jego brawurowymi ucieczkami.

Tymczasem Najmrodzki został doprowadzony na zeznania do Pałacu Mostowskich w Warszawie. I tym razem nie zamierzał dać się zamknąć. Wykorzystał moment, gdy w korytarzu nie było nikogo. Mimo kajdanek na rękach powalił prowadzącego go milicjanta. Wyciągnął mu kluczyki, po czym się wyswobodził. Zdjął ze znokautowanego funkcjonariusza marynarkę i nie niepokojony przez nikogo wyszedł z budynku.

Po tej ucieczce stał się prawdziwym celebrytą. O jego wyczynach rozmawiano przy stole podczas zakrapianych wódką urodzin czy imienin, dyskutowano w zakładach pracy i w pijalniach kiepskiej jakości piwa. Robiono zakłady: czy go złapią? Czy zdoła uciec ponownie?

Przez kolejne dwa lata udawało mu się ogrywać wymiar sprawiedliwości. Ostatecznie znów zgubiło go zamiłowanie do hulaszczego życia i szybkiej jazdy. W 1986 r. rozbił się na drzewie. Karetka zabrała go na oddział ratunkowy. Gdy okazało się, że chodzi o Najmrodzkiego, do jego sali ustawiła się kolejka pacjentów, pielęgniarek i lekarzy – po autograf.

Czytaj też: Sprawa Tarwida – najgłośniejszy proces poszlakowy PRL. Czy biolog zabił żonę?

Skrucha gangstera

Król złodziei ponownie stanął przed wymiarem sprawiedliwości. Za ponad 100 kradzieży samochodów, przeszło 70 kradzieży w Peweksach i wielokrotne ucieczki organom ścigania Zdzisław Najmrodzki usłyszał wyrok 12 lat więzienia.

Trafił do aresztu śledczego w Gliwicach, by tam… wykonać swój chyba najbardziej spektakularny numer, opisany na początku artykułu. Ucieczka prosto z więzienia sprawiła, że o Najmrodzkim znowu opowiadano sobie z wypiekami na twarzy, lecz on sam zdawał sobie sprawę, że dłużej nie da rady ogrywać systemu. Chciał zrobić sobie operację plastyczną, dogadał się nawet z lekarzem z Warszawy. Tym razem jednak to organy ścigania były sprytniejsze. To była tylko przynęta.

Gdy Najmrodzki pojawił się w gabinecie, budynek został otoczony przez milicję. Nawet w takiej sytuacji próbował czmychnąć. Wyskoczył z balkonu na pierwszym piętrze, ale "ewakuacja" się nie udała. Ostatecznie został skazany na 20 lat odsiadki. Wylądował za kratami w Strzelcach Opolskich. Jako przestępca-celebryta udzielał wywiadów, przyjmował dziennikarzy. Napisał nawet tomik poezji, który osiągnął spory sukces wydawniczy – sprzedał się w 7 tys. egzemplarzy.

Nie zdołał już uciec zza krat, za to doczekał się łaski. Skruchę złodzieja, a także zapewne jego spryt i inteligencję docenił prezydent Lech Wałęsa. Król Polonezów wyszedł na wolność w 1994 r. Jesienią 1995 r. stracił panowanie nad autem w okolicach Mławy. Na łuku drogi jego samochód zjechał na przeciwległy pas i zderzył się z ciężarówką. Najmrodzki zginął na miejscu, jego brawurę przypłacili śmiercią także dwaj synowie przyjaciela. W trakcie oględzin okazało się, że roztrzaskane BMW było kradzione…

Zdzisław Najmrodzki zmarł w wieku zaledwie 41 lat, lecz jego legenda przetrwała do dziś. Dla Polaków był kimś w rodzaju "dobrego" gangstera. Nigdy nikogo nie zabił, a jego sympatyczny sposób bycia, pomysłowość i szalona odwaga zjednywały mu ludzką sympatię. Mimo że był przestępcą, w szarych czasach PRL wielu widziało w nim symbol wolności.

Bibliografia:

1. Tomasz Ławecki, Kazimierz Kunicki, Zagadki kryminalne PRL, Wydawnictwo Bellona 2017
2. Ewa Ornacka, Piotr Pytlakowski: Nowy alfabet mafii. Najnowsze losy polskiej przestępczości zorganizowanej. Poznań: Dom Wydawniczy "Rebis", 2015
3. Wojciech Morawski: Historia bankowości na ziemiach polskich: Specyfika bankowości PRL, Mówią Wieki; dostęp 31.10.202.
4. Przemysław Semczuk, Czarna Wołga. Kryminalna historia PRL, Świat Książki 2018
5. Tomasz Szymborski, Zdzisław Najmrodzki: król złodziei i ucieczek, focus.pl – dostęp: 31.10.2020
6. Joanna Zajączkowska, Szaszłyk". Król złodziei, mistrz ucieczek, Onet.pl, 2012 – dostęp: 31.10.2020

O autorze

Marcin Moneta - Absolwent filologii polskiej i kulturoznawstwa na Uniwersytecie Wrocławskim. Dziennikarz, publicysta, redaktor TVP3 Wrocław. Od lat współpracuje z czasopismami popularnonaukowymi, historycznymi i kryminalnymi. Publikował teksty m.in. w magazynach "Świat Wiedzy", "Focus Historia", "Wiedza i Życie", "Detektyw" i "Śledztwo".