Zimna zemsta w zimnym kraju

Szwecja kojarzy się nam z nudnym, spokojnym, mieszczańskim krajem, w którym nic istotnego się nie dzieje. Ale każdy, nawet najbardziej ułożony z krajów ma swój światek przestępczy i to on został wzięty pod lupę przez sztokholmskiego adwokata Jensa Lapidusa, który napisał znakomitą gangsterską balladę o współczesnych kryminalistach z tego zimnego kraju. Za bohaterów obrał trzy różne postaci: wiodąca to Johan, nazywany przez kolegów JW, studiujący w stolicy chłopak z prowincji, który ma dwa marzenia: wejść do świata złotej młodzieży synów bogatych biznesmenów i arystokracji oraz wyjaśnić tajemnicze zniknięcie swojej starszej siostry. Druga dramatis personae to Jorge, młody Chilijczyk, mieszkający od lat w Szwecji, który nieopatrznie zadał się mafią jugosłowiańską i skończył w więzieniu, skąd próbuje uciec. Trzecim jest Mrado, jeden z bossów potężnej zorganizowanej grupy przestępczej, ważna, ale nie najważniejsza postać w hierarchii serbskiego klanu, który opanował sporą część świata przestępczego w
Sztokholmie.

Główni bohaterowie powieści Jensa Lapidusa Szybki cash to osoby o różnym pochodzeniu i drogach życiowych, które jednak prowadzą ich wszystkich na manowce społeczne. Wbrew tytułowi wcale nie chodzi o zdobycie pieniędzy dla nich samych: Mrado, Jorge i JW pragną statusu, odpowiadającego ich aspiracjom. Pieniądze są głównym środkiem do tego celu, ale nie można za nie zdobyć wszystkiego, o czym boleśnie przekonuje się JW, mimo swej użyteczności i gestu traktowany w środowisku złotej młodzieży nieco z góry. Mrado, mimo że majętny, nie jest w stanie przebić charyzmy swojego szefa, Radovana. Jednak tytułowy szybki cash jest obiektem marzeń każdego z bohaterów, bo wydaje się, że tylko on rozwiąże ich osobiste problemy.

Kryminał szwedzki ma ostatnio świetną passę. Lisa Marklund, Henning Mankell czy najpopularniejszy ostatnio pisarz w Europie, nieżyjący już Stieg Larsson, stanowią wspólnie mocną markę, która zachęca wydawców z innych krajów do poszukiwań nowych, ciekawych piór w tym zimnym kraju. Liczba dobrych pisarzy w tym niezbyt ludnym kraju jest ograniczona, ale po przeczytaniu debiutanckiej powieści Jensa Lapidusa śmiem twierdzić, że jeszcze ów limit nie został wyczerpany. Lapidus napisał bowiem bardzo dobrą powieść, której bliżej do łotrowskiej ballady i przestępczego fresku, niż do tradycyjnej historii kryminalnej. Nie jest to przypadek, że motto powieści zaczerpnięte jest z prozy Denisa Lehane’a, od którego Lapidus pożyczył, prócz jednego zdania, pomysł na gęste i nasycone emocjami studium psychologiczno-obyczajowe ze zbrodnią jako elementem porządkującym fabułę. Klimat noir to niewątpliwe zasługa drugiego pisarza, który dał motto: Jamesa Ellroya. Od siebie dorzuciłbym jeszcze Cormaka McCarthy’ego z jego surowym,
werystycznym stylem, pozwalającym bez zbędnych mitologizowań przenicować bohaterów. Szybki cash to świetna fabuła - wątki poprowadzone są do finału we frapujący sposób, a problemy trzech głównych postaci splotą się w widowiskowy sposób. Mocny walor, wspólny dla wszystkich szwedzkich twórców współczesnego kryminału, to tło społeczne, wnikliwe obserwacje sytego, poukładanego, na pokaz egalitarnego społeczeństwa, przesiąkniętego poprawnością polityczną i obsesją egalitarności. Prawda widziana od wewnątrz wygląda mniej interesująco: wszechobecność narkotyków, rasizm i stygmatyzacja imigrantów, nadużycia władzy, całkowity rozpad więzi międzyludzkich, niewydolność aparatu państwa, reprezentowanego przez policję, sądy oraz pracowników socjalnych. Szybki cash to prawdziwa męska proza, Lapidus czyniąc bohaterami trzech panów, zupełnie zaniedbał postaci kobiece, które uszyte są schematycznie i nieciekawie (kobieta jako ofiara, kobieta jako zdobycz wojownika, troskliwa matka i kobieta-suka), a paradoksalnie
wyszło to powieści na dobre. Całe szczęście, że pisarze nie mają jeszcze obowiązku parytetowego osadzania postaci, tylko że dlaczego prawdziwie męski świat miałby istnieć w środowiskach przestępczych?