Wasilij Grossman. Pamięć i listy

Wasilij Grossman (1905–1964) to jeden z najważniejszych pisarzy radzieckich. W czasie wojny był korespondentem wojennym. Uczestnik bitwy stalingradzkiej; z Armią Czerwoną doszedł aż do Berlina. Jako jeden z pierwszych opisał Majdanek i Treblinkę. Najsłynniejsza powieść Grossmana Życie i los, stawiająca znak równości między nazizmem i stalinizmem, nie ukazała się za jego życia, maszynopis skonfiskowano. Fiodor Huber, przybrany syn Grossmana, z pokaźnego archiwum dzienników, listów i innych pism wybrał te materiały, które by najdobitniej ukazywały niełatwy charakter i skomplikowane życie osobiste Wasilija Siemionowicza. Jest tu więc historia poślubienia rzez Grossmana żony przyjaciela, jest historia jego burzliwej miłości do żony poety Nikołaja Zabołockiego, ich wspólnej ucieczki, a następnie powrotu do poprzednich związków. Przedstawił również Huber życie literackie w ZSRR z całą jego okrutną specyfiką („Niemało miejsca zajęłoby też wyliczenie tych, którzy się ze mną nie witają – wyobraź sobie, całe
kolegium «Nowego Miru» – od Twardowskiego do Sachsa…” – napisał w 1959 roku po zjeździe pisarzy). Najwięcej jednak miejsca poświęcił działalności literackiej Grossmana. Jej początki były spektakularne: opowiadanie W mieście Berdyczowie z 1934 roku przypadło do gustu samemu Gorkiemu. Lecz w 1953 roku ostrej krytyce została poddana jego powieść Za słuszną sprawęo bitwie pod Stalingradem. Najpoważniejszy cios padł osiem lat później. „Data aresztowania powieści Wasilija Grossmana Życie i los14 lutego 1961 roku jest pamiętna w historii literatury rosyjskiej. Do tej pory aresztowano pisarzy, powieść – po raz pierwszy” – zauważa Huber.