Stary człowiek i morze

Zarówno światowa krytyka jak i czytelnicy uznali ten utwór za jeden z najdoskonalszych w całej twórczości Ernesta Hemingwaya, za prawdziwe arcydzieło. Już sama forma krótkiej opowieści zadziwia swym artystycznym bogactwem i dynamizmem: ten opis parodobowych zmagań starego rybaka z marlinem - gigantem nie ustępuje zawartością najlepszym opowiadaniom Hemingwaya (a wiadomo, że był arcymistrzem formy nowelistycznej, także w jej miniaturowych wersjach), a z drugiej strony osiąga pełnię psychologicznego i obyczajowego obrazu równą jego najlepszym, rozwiniętym powieściom. Zadziwienie to rośnie, kiedy czytelnik dowiaduje się, że ten parodziesięciostronicowy utwór wyłuskał w roku 1952 autor - jak cenną perłę ze skorupiaka - z liczącego blisko tysiąc dwieście stron manuskryptu, mającego stanowić utwór zatytułowany The Sea When Young i będącego pierwszym tomem zamierzonej i nigdy nie ukończonej trylogii o Morzu, Lądzie i Powietrzu - trzech żywiołach determinujących egzystencję ludzką. Książka przez dwadzieścia sześć
tygodni widniała na liście bestsellerów, a pod względem liczby wydanych egzemplarzy w różnych krajach świata należy do najpopularniejszych dzieł literatury XX wieku. Do tej niezwykłej popularności przyczyniła się też jej wersja ekranowa, ze słynną rolą Spencera Tracy jako starego rybaka. Krytycy literaccy i filmowi zgodnie uznali, że dokonało się w niej zadziwiająco pełne utożsamienie aktora z bohaterem (Tracy był w okresie kręcenia filmu tak ciężko schorowany, że poruszał się z widocznym dla kamery trudem), a z kolei w starym rybaku Santiago dostrzeżono zmetaforyzowany autoportret autora. Dzięki temu zespoleniu artystycznemu obu sztuk - literatury i filmu - Stary człowiek i morze przeszedł do historii kultury artystycznej wieku XX, a słynna formuła - Człowieka można zniszczyć, ale nie można pokonać - stała się jedną z fundamentalnych zasad współczesnego humanizmu.