Marcel Proust

Powieściopisarz i eseista francuski.

Odebrał wychowanie domowe i szkole (w słynnym paryskim Lycee Condorcet) wprowadzające go w świat wyrafinowanej sztuki artystycznej i intelektualnej. Choroba, na którą zapadł w dzieciństwie, pogłębiła jego introwertyczne usposobienie.

Wcześnie zaczął pisać. Debiutował w 1896 roku zbiorem szkiców Les Plaisirs et les Jours, "Przyjemności i dni", poprzedzonym grzecznościowym wstępem ówczesnej znakomitości literackiej, Anatole''a France''a. W papierach pośmiertnych odnaleziono po latach dwa, dość ważne, utwory młodzieńcze: powieść Jean Santeuil (1952) i programowy esej Contre Sainte-Beuve (1954, "Przeciw Sainte-Beuve''owi"), wykładający założenia estetyczne autora, uformowane nie bez wpływów filozofii Bergsona i sztuki symbolistów, ale cechujące się wysokim stopniem myślowej oryginalności.

Rozpoczął pracę nad jednym z najbardziej monumentalnych zamierzeń, jakie zna historia powieści, cyklem W poszukiwaniu straconego czasu (A la recherche du temps rerdu - T. Żeleński-Boy, który większość tego cyklu spolszczył, nie oddał chyba wiernie istoty tytułu: chodzi w nim raczej o czas utracony, odeszły).

Pierwszy tom cyklu, W stronę Swanna (Du cote de chez Swann), nie znalazł wydawcy, ukazał się w 1913 rok nakładem własnym autora i przeszedł niemal bez echa; drugi, W cieniu zakwitających dziewcząt (A l''ombre des jeunes filles en fleurs) - w 1919 wywołał wręcz entuzjazm i wyróżniony został Nagrodą Goncourtów.

Kolejne powstawały w heroicznych wręcz zmaganiach pisarza, odosobnionego niemal całkowicie w swym apartamencie na bulwarze Hausmanna, z postępującą chorobą. Tylko jeszcze dwa tomy ukazały się za jego życia: Strona Guermantes (Du cote de Guermantes) i Sodoma i Gomora (Sodome et Gomorrje), oba w 1921. Tomy pozostałe (z których ostatni kończył pisarz znajdując się już w stanie agonalnym) dzieła, bynajmniej niedoprowadzonego do zamierzonego na skalę przerastającą chyba w ogóle możliwości realizacyjne finału, ukazywały się już po śmierci autora: Uwięziona (La Prisonniere) w 1923, Nie ma Albertyny (Albertine disparue) - 1925, i Czas odnaleziony (Le Temps retrouve) - 1927.

Dzieło Prousta jest jednym z najważniejszych i najbardziej doniosłych dokonań artystycznych w literaturze XX wieku, osadzone w wielkiej tradycji epiki powieściowej zrewolucjonizowało klasyczne konwencje strukturalne i narracyjne, rozsadzając tradycyjną kategorię czasu powieściowego: u Prousta czas ten nie jest odmierzany następstwem ani też fizyczną skalą dokonujących się wydarzeń, lecz rytmem skojarzeń i wspomnień, wyrastających niekiedy wprost z podświadomości i z widzenia sennego, rytmem wewnętrznego świata wyobraźnie i myśli autora.

Nie ukończony przekład cyklu W poszukiwaniu straconego czasu dopełnili po śmierci T. Żeleńskiego-Boya J. Rogoziński i M. Żurowski, P. Hertz.