Mieczysław Porębski

Krytyk, teoretyk i historyk sztuki, emerytowany profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego - to jedna z najwybitniejszych postaci polskiej humanistyki.

Przyjaciel artystów i poetów, członek legendarnej Grupy Krakowskiej, od czasów okupacji związany ze środowiskiem krakowskiej awangardy. Studia z historii sztuki na UJ rozpoczął w 1938, ale dla jego dalszej biografii decydująca okazała się nauka w okupacyjnej Kunstgewerbeschule, gdzie spotkał artystów stanowiących trzon późniejszej Grupy Krakowskiej, którym towarzyszył swą działalnością krytyczną przez następne pół wieku. Związany z podziemnym teatrem Tadeusza Kantora, uczestniczył w premierze Balladyny ( 1943); aresztowany w 1944 za działalność konspiracyjną, resztę wojny spędził w obozach koncentracyjnych Gross-Rosen i Sachsenhausen.

Po wojnie organizował m.in. słynną I Wystawę Sztuki Nowoczesnej ( 1948). W 1950 przeniósł się do Warszawy, łączył odtąd działalność krytyczną z pracą naukową, dydaktyczną i muzealną. Przez 20 lat uczył studentów uczelni artystycznych Łodzi i Warszawy, wychowując całe pokolenie młodych twórców, z których wielu należy dziś do czołówki polskiego środowiska artystycznego. Na XXVIII Biennale w Wenecji w 1956 otrzymał międzynarodową nagrodę krytyki - dzięki późniejszym zaproszeniom do Wenecji, Paryża, Lublany i Sao Paulo, jak również działalności w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Krytyków Sztuki AICA umożliwiło mu śledzenie życia artystycznego w skali światowej.

Swój dorobek krytyczny zawarł w tomach Sztuka naszego czasu (1956), Pożegnanie z krytykq (1966). W 1970 wrócił do Krakowa, gdzie objął katedrę historii sztuki nowoczesnej na Uniwersytecie Jagiellońskim, a także współtworzył wizerunek Muzeum Narodowego jako wieloletni kurator i autor nowych ekspozycji sztuki polskiej XIX i XX wieku.

W swoich pracach naukowych profesor od początku łączył umiejętność historycznej syntezy z wrażliwością na nurty współczesności. Interesowała go rola sztuki w kształtowaniu świadomości historycznej narodu: Malowane dzieje (1962), Intenrrnum (1975); badanie źródeł awangardy: Granica współczesności (1965), Kubizm (1966), a także powiązania teorii sztuki z teorią informacji: Ikonosfera (1972), Sztuka a informacja (1975). Syntetyczne ujęcie jego dorobku badawczego przyniósł podręcznik Dzieje sztuki w zarysie (t. I -1976, t. III-1988; tom II napisał prof. Ksawery Piwocki).

W ostatnich książkach - z wyraźnymi elementami autobiografii - spojrzenie teoretyczne i naukowe zostaje zdominowane przez ton osobisty, wspomnieniowy: Z. po-wieść (1989), Deska (1997). W swoich badaniach sztuki XIX i XX wieku Mieczysław Porębski wybiega daleko poza klasyczne metody dyscypliny, pokazując, że o sztuce można też pisać językiem poezji czy matematyki. Szerokość zainteresowań i mistrzowskie opanowanie języka pozwala zaliczyć jego książki i eseje do literatury pięknej. Tomem Polskość jako sytuacja Wydawnictwo Literackie rozpoczyna druk serii nowych, zebranych prac Mieczysława Porębskiego.